جهان پساكرونا چگونه است؟
جوان بین: عضو هیات علمی مركز تحقیقات رفاه اجتماعی با تاكید بر لزوم توجه به مولفه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و سایر ابعاد در دوران پساكرونا، ضمن تشریح تغییرات حاصل شده در این مولفه ها و پیش بینی رفتار اقشار و سطوح مختلف جامعه در دوران پسابحران، راهكارهایی برای كاهش لطمه ها در این دوران بیان نمود.
دکتر محمد علی محمدی قرهقانی استاد جامعه شناسی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت وگوی تفصیلی با ایسنا، ابتدا با اشاره به تبعات اقتصادی بحران کرونا، اظهار نمود: در اقتصاد پساکرونا نحوه تولید، مصرف، روابط کالایی انسان ها و نقش اجتماعی کالاها و خدمات با جامعه گرفتار تغییرات معنایی و مفهومی عمیق خواهد شد؛ یعنی میزان اهمیت و نقش کالا در زندگی، نوع کالا و اولویت آن، میزان حساسیت و احتیاج به کالا، خصوصیت ها و قدرت افراد نسبت به کالا و همینطور قدرت کالا در جامعه روشن و مشخص می شود.
وی تقسیم بندی و طبقه بندی کالاها را از خصوصیت های اقتصادی دنیای بعد از کرونا دانست و اظهار داشت: احیانا کالاهای تجملاتی و زینتی حداقل برای مدتی اهمیت خویش را از دست داده و در عوض کالاهای استراتژیک مصرفی و نیازهای اولیه به خصوص نیازهای در رابطه با سلامت جای آنرا می گیرند.
اقتصاد پسا کرونا، اقتصادی انسانی تر خواهد بود
وی افزود: به نظر می آید اقتصاد پسا کرونا اقتصاد انسانی تری خواهد بود، یعنی مناسبات اقتصادی و کالایی در خدمت انسان است به عبارتی تا پیش از این کالایی شدن انسان اهمیت داشت، اما در جهان بعد از کرونا انسانی تر شدن کالا جلوه بیشتری خواهد داشت.
محمدی با اشاره به اینکه جهان در اقتصاد پساکرونا ناگزیر از شفافیت بیشتر و مبارزه علنی و جدی با فساد، رانت خواری و اختلاس خواهد بود، افزود: اقتصاد پساکرونایی باید اقتصاد چابک و صریحی باشد، یعنی مثل قبل نمی تواند تنبل و بی حال باشد، همینطور نمی تواند با رودربایستی نسبت به مراجع و مراکز خاص عمل کرده و نسبت به رانت و اختلاس بی تفاوت باشد. این اقتصاد ناگزیر از شفافیت و هماهنگی با نظام اقتصاد بین الملل خواهد بود و این همه تغییر دقیقاً در جهت منافع شهروندان اتفاق خواهد افتاد.
تغییر مؤلفه های فرهنگی جوامع در جهان پساکرونا
این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به مؤلفه دوم یعنی مباحث فرهنگی، اظهار نمود: بطور قطع نگرش، بینش و ایمان ما در جهان پساکرونا گرفتار تغییر و تحول بنیادین خواهد شد. جهان هستی، جهان معنا، هستی شناسی و معرفت شناسی انسان پسا کرونایی آنچنان که در هنگامه کرونا هم می بینیم گرفتار تغییر و تحولات جدی و دامنه دار می شود.
به اعتقاد وی، در جهان پساکرونا با نوعی انسان بی محابا نسبت به مراجع ارزشی و هنجاری مواجه خواهیم بود که معنای زندگی اش در دوران کرونا و تحت تاثیر تجربه های شخصی از بحران و بی معنایی ها و مخاطرات گرفتار تحول شده و با مضامین و موازین پیش از کرونا نمی توان با وی مواجه گردید. یعنی کرونا بر نحوه تفکر هستی شناسانه و معرفت شناسانه انسان ها حتی در زندگی روزمره و همینطور در انسان معمولی هم تاثیر تدریجی و شگرفی بر جای خواهد گذاشت.
این جامعه شناس با اشاره به اینکه انسانی که گرفتار بحران در معنای زندگی شده حتما گرفتار انقلاب و دگرگونی در فهم زندگی یا جهان زندگی و زیست جهان مورد نظر اگزیستانسیالیست ها و پدیدار شناسان می شود، به این نکته اشاره نمود که « انسان بر جوهر وجودی خود متکی شده و در مقابل مراجعی که از بیرون قصد سلطه بر او را دارند، بی پروا خواهد بود» در بیان دیدگاه خود اضافه کرد: در جوامعی که مراجع مورد نظر در زندگی عموم شامل مراجع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در هنگامه بحران نتوانستند به صورت مؤثر حضور داشته و متولی گری کرده و تصمیم سازی بموقع کنند، شاید ناخواسته انسان پساکرونا را به خودباوری و خوداتکایی رهنمون کردند که امکان دارد گاهی این خودباوری حتی در شکل رادیکال و نابهنجار هم زمینه ظهور یابد و جهان زندگی را گرفتار تحول بنیادین معنایی کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با تاکید بر اینکه در دنیای پساکرونا بطور قطع ما تعامل اجتماعی و عاطفی دگرگونه ای خواهیم داشت، اظهار داشت: مفهوم خویشاوندی و خانواده، مفهوم محیط زیست، سلامت، بدن و روان برای انسان پس از کرونا یک مفهوم دیگری است، محیط انسانی و اجتماعی ما گرفتار تغییرات معناداری شده و دانش سلامت انسان ها بعنوان یک امر فرهنگی در جهان پس از کرونا دستخوش تحول و تکامل خواهد شد.
نگاه خوشبینانه به جهان پس از کرونا
دکتر محمدی با اشاره به اینکه می توان به جهان پس از کرونا نگاه خوشبینانه ای هم داشت، خاطرنشان کرد: شاید در کوتاه مدت و در دوره گذار گرفتار تضاد و تناقض، کمبودها و ناهنجارهایی شویم، اما در دراز مدت نتایج بهتری خواهد داشت. رفتار ما در این دوران ارتباط مستقیمی با رفتار نهادهای متولی خواهد داشت. بعنوان نمونه اینکه آیا مردم به تنهایی این مسیر دوران گذار را طی می کنند و یا به کمک نهادهای متولی و مراجع ارزشی و فرهنگی، می تواند نقش اساسی در انتخاب های آینده آنان داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه طی این مدت خیلی از انسان ها گرفتار تنهایی، واماندگی و بی پناهی شدند و این مسئله آنها را بشدت گرفتار شوک و استرس کرده است، افزود: در این شرایط بعضی از خود سوال می کنند چرا حالا که نیازمند حمایت منسجم و تشکیلاتی هستیم، این حمایت ها آنطور که باید وجود ندارد، تکلیف ما در این شرایط چیست؟ موضع مراجع فکری و ارزشی در مقابل انسان بحران زده چیست؟ به نظرم این انتخاب های تاریخی و راهبردی گروه های مرجع در انتخاب پاسخ مناسب به بحران های امروز مردم، تاثیر شگرفی در نقش فردای آنان تاثیر خواهد داشت.
واکنش های انسان حادثه دیده در دوران پساکرونا
محمدی با اشاره به اینکه انسان حادثه دیده در بحران معمولا دو واکنش نشان می دهد، افزود: این فرد یا گرفتار افسردگی و ترومای پس از فاجعه شده و تبدیل به انسان آسیب دیده می شود و یا امکان دارد به انسانی متکی به نفس و توانمندتر تبدیل گردد که می تواند به تنهایی و یا با اتکاء به شبکه محدودی از روابط و بدون مراجع خویش را از بحران خارج کند. تحت این شرایط فردیت انسان تقویت شده و ایمان او تحول یافته و هستی شناسی جدیدی پیش روی او باز می شود که می تواند نتایج مثبت یا منفی گوناگونی را به دنبال داشته باشد.
دگرگونی مولفه سیاست در جهان بعد از کرونا
این جامعه شناس در ادامه با اشاره به اینکه مؤلفه سیاست در جهان بعد از کرونا چه در ابعاد سیاست داخلی و چه سیاست خارجی گرفتار تحول و دگرگونی خواهد شد و کشور ما هم از این مسئله مستثنی نیست، خاطرنشان کرد: دولت ها در جهان پسا کرونا باید پاسخگو باشند، فراموش نشود که جوامع در این دوران تغییر و به خود و توانایی هایش باور پیدا کرده و به قدرت شبکه های اجتماعی و اجتماعات پی برده است. شهروند، قدرت فردیت خویش را دریافته و به راحتی زیر بار هر دولتی با هر سطحی از پاسخگویی و احساس مسئولیت نمی رود.
وی افزود: در دنیای پس از کرونا جامعه و افراد خیلی مطالبه گر خواهند بود و دولت ها باید خودشان را با این شرایط هماهنگ کرده و مسئول و پاسخگو باشند. دولتی که گاه احساس می شد در بلاتکلیفی مانده و در مقابل درماندگی شهروندان ایده صریح، قاطع و مبتنی بر نیاز و شرایط شهروندان ندارد، پس از کرونا و در غیاب جامعه مدنی نمی تواند همچنان بعنوان مرجع قابل اعتنا و داور مقتدر حل و فصل مناسبات مردم با کانون قدرت باشد. باید قدرت متقاعدکنندگی بالایی وجود داشته باشد وگرنه جامعه ای که از بحران ها عبور کرده و به خودباوری رسیده و یا عبور نکرده و گرفتار افسردگی و صدمه های اجتماعی شده، می تواند منشأ ناهنجاری ها شود.
به قول وی، در عرصه سیاست خارجی هم دولت ها باید مناسبات خویش را با جهان بهبود دهند. در جهان پس از کرونا برای مواجهه مؤثر با اثرات کرونا ائتلاف ها و معاهده های جدیدی در روابط تجاری، اقتصادی و سیاسی طراحی و اجرا خواهد شد.
تحول و دگرگونی نهاد خانواده در دنیای بعد از کرونا
دکتر محمدی در ادامه گفتگو توجه به مقوله اجتماعی در دوران پساکرونا را مؤلفه بعدی عنوان نمود و اظهار داشت: نهاد خانواده پس از کرونا گرفتار تحول و دگرگونی شده است؛ پیش از این می گفتیم خانواده نهاد مقدس و مأمنی برای افراد است اما این تعریف با کمی تغییر روبرو شده است. بر اساس گزارش های رسمی، اختلافات و تنش در خانواده ها پنج برابر افزوده شده و این مسئله کارکرد و کارآمدی خانواده ها را مبتلا به اختلال خواهد نمود. از این طریق تغییرات دامنه دار مفهومی و عملی در حوزه خانواده را شاهد خواهیم بود که خود منشأ تغییرات در وضعیت اعضای این نهاد شامل کودکان، جوانان، زنان و مردان خواهد بود که به هر دو صورت مثبت و منفی جلوه خواهد نمود و نقش سیاست اجتماعی در جامعه پساکرونا را متذکر می شود.
وی با اشاره به اینکه در جامعه بعد از کرونا مفهوم و انسجام درون خانواده باید بازبینی شده و مفهوم همبستگی خانواده باردیگر معنا شود، اظهار داشت: باید بررسی شود که چگونه می توان بر گسیختگی انسجام عاطفی و روانی برخی خانواده ها در دوران کرونا و خشونت های برآمده از آن غلبه پیدا کرد. آیا راهی وجود دارد یا انتظار شکل گیری خانواده های جدیدی را باید داشته باشیم.
این جامعه شناس به نقش پزشکان و کادر درمانی در این دوران اشاره نمود و با اشاره به اینکه مرجعیت پزشکان و پرستاران پس از کرونا به آسانی از بین نمی رود، تصریح کرد: مفهوم مبارزه و دفاع مقدس مؤلفه های جدیدی در حوزه های علم و دانش پیدا می کند. شهیدان دفاع از مرزهای سلامت و پاسداران جدید امنیت و جان سربرآورده اند که برای حفظ مرجعیت در این حوزه هم اساسا تلاش ها و چالش های جدیدی را تجربه خواهیم کرد.
ایجاد تغییر و تحولات محسوس در نهاد آموزش و تعلیم و تربیت
محمدی با اشاره به تغییر و تحولات محسوس در نهاد تعلیم و تربیت و لزوم آشنایی افراد جامعه با مولفه های اصلی این شرایط، خاطرنشان کرد: الان در آموزش و پرورش و دانشگاه ها شاهد چند واقعیت هستیم، اول اینکه تقویت و جدی گرفتن فضای مجازی اجتناب ناپذیر است، چونکه فضای مجازی فرصت و ثروت و راه چاره ای برای مدیریت شرایط فعلی است و مقابله با آن نادرست و محکوم به شکست است. دوم توجه به آموزش های مجازی و استفاده بهینه از آنهاست، رشد و ارتقای کارایی آموزش های مجازی از واقعیت های انکارناپذیر دنیای پس از کروناست.
وی افزود: مسئله سوم اینکه در جهان پس از کرونا در حوزه تعلیم و تربیت، سرمایه گذاری در محصولات و صنایع دیجیتال، لوازم آی تی، کامپیوتر، اینترنت و لوازم دیجیتال به شدت توسعه می یابد و همان گونه که گفته شد، خیلی از امور و مراودات تمدن جدید به این سمت و سو خواهد رفت. در این راستا کشوری که نتواند بخش عمده ای از درآمد سرانه و درآمد ملی خویش را صرف بهبود زیرساخت های آی تی و تکنولوژی دیجیتال قرار دهد، بسیار فقیر خواهد بود و در آینده جهان جایگاهی نخواهد داشت.
مداخلات کاهش تبعات اجتماعی پساکرونا
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در حوزه اجتماعی مبحث سلامت فیزیکی، اجتماعی و روانی اهمیت خاص خویش را پیدا می کند، افزود: مطمئنا بشر متوجه اشتباهات و نقاط ضعف خود خواهد شد و سرمایه گذاری ویژه ای در این بخش ها خواهد نمود. ثروتمندان به این نتیجه می رسند که باید برای سلامت انسان شامل فقیر و غنی گام بردارند و این پیام مهم کرونا بود که هیچ کس از این صدمه در امان نیست.
پیام مهم کرونا چه بود؟
به اعتقاد این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات رفاه اجتماعی، پیام کرونا چیزی بود که جنبش های اجتماعی مدتها به دنبال ارسال آن بودند، جوامع بدون تقویت سلامت اجتماعی و مولفه های وابسته به آن مانند همبستگی و انسجام، مشارکت و همکاری، سازگاری و تاب آوری، شبکه روابط و حمایت، اعتماد و سرمایه اجتماعی، امکان مقابله با بیماری و ویروس، بلایای طبیعی، جنگ و حوادث و بحران ها را نخواهند داشت. به عبارت دیگر بدون سلامت اجتماعی و آفرینش جامعه ای سالم، ثابت شده که هیچ امری از امور حکمرانی مطلوب پیش نخواهد رفت.
ضرورت حضور متخصصان اجتماعی و فرهنگی در کنار مدیران سلامت
این جامعه شناس افزود: اگر نتوانیم فرمان های ضروری پیشگیری را به جامعه صادر نماییم، نمی توانیم جلوی هجوم سیل بیمار به بیمارستان ها و انباشتگی این سونامی و به اصطلاح "پاندمی" را بگیریم. به عبارت دیگر در دنیای پساکرونا هیچ پزشک و مدیر حوزه سلامتی نمی تواند بدون متخصصان حوزه های اجتماعی و فرهنگی، جامعه بیماران را مدیریت کند.
وی با اشاره به اینکه در بعد روانی هم امکان دارد بیشترین خسارت و یا دستاوردها را در حوزه سلامت روان شاهد باشیم، خاطرنشان کرد: به قول دکتر فرانکل که می اظهار داشت: "رنج ها اگر مرا نکشد مرا قوی تر خواهد کرد"، شرایط فعلی هم همین گونه خواهد بود. انسان وانهاده و یا به عبارتی انسان و فردیتی که به لحاظ بیماری، خطر، مرگ، استرس و فقر مورد تهدید قرار گرفته، اگر بتواند روی پای خود بایستد انسان موفق و برتری خواهد بود. چونکه انسان پساکرونا به قابلیت ها و ظرفیت های وجودی خود پی برده، خویش را شناخته و اعتماد به نفس و قدرت پیدا کرده و این فرصتی برای بازسازی یک جامعه پویا و کارآمدتر را در اختیار سیاستگذاران قرار می دهد.
ضرورت مداخلات مددکاری در دوران پسا کرونا
وی با تاکید بر اینکه طی این دوره همینطور با افرادی که در دوران گذار گرفتار استرس و افسردگی شده اند، سروکار خواهیم داشت، خاطرنشان کرد: برای مداخله و جلوگیری از تبعات منفی این شرایط، متولیان جامعه باید اقدامات مناسبی را در پیش بگیرند. اگر حمایت ها و سیاست های اجتماعی و همینطور مددکاری های اجتماعی در کنار حمایت های مالی نباشد، مطمئنا جامعه از راه انسان های به خود وانهاده صدمه می ببیند.
محمدی خطاب به دولتمردان با اشاره به اینکه در دوران پسابحران نباید فقط به فکر تأمین اقلام مصرفی اولیه زندگی بود، تصریح کرد: نباید از مددکاری های اجتماعی و روانی بعد از بحران غافل بمانیم، چونکه بی توجهی به این موارد می تواند شیرازه جامعه را از هم بپاشد.
خطر وانهادگی افراد جامعه
وی با تاکید بر اینکه خطر وانهادگی افراد جامعه در سه سطح آشکار می شود، خاطرنشان کرد: اول در سطح خرد و فردی شامل پریشانی و افسردگی روحی و روانی است که می تواند به افزایش خودکشی در جامعه منجر شود. در حوزه فردی همینطور امکان دارد اعتیاد و بزهکاری های فردی و صدمه های ناشی از آن پدیدار شود. در حوزه میانی افراد وانهاده که گرفتار بی نظمی های ذهنی بعد از فاجعه شده اند امکان دارد روی خانواده ها تأثیر منفی برجای گذارند، یعنی خشونت های خانگی و خشونت ضد کودکان افزایش یابد. در سطح کلان هم با هم افزایی صدمه های فردی و خانوادگی، صدمه کلان جامعه رقم زده می شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی با تاکید بر اهمیت عملکرد صحیح دولت و سیستم های اجتماعی و سیاسی و ارائه خدمات اجتماعی مناسب، اظهار نمود: درغیر اینصورت مطمئنا جامعه با چالش های جدی روبرو می شود، بنابراین این مسائل باید در مرکز توجه مسؤلان باشد؛ چون اگر خانواده صدمه ببیند کل جامعه گرفتار بحران، صدمه و بی نظمی اجتماعی خواهد شد. چون که کودکان، زنان، دانش آموزان و سایرین در این بستر رشد کرده و رخداد مسائلی همچون طلاق و از هم پاشیدگی در بستر خانواده، امکان دارد جامعه را با فروپاشی مواجه کند.
به قول وی، مجموع خطر و تهدیدهای فردی، میانی و خطر کلان می تواند مسائل و مشکلات و آسیب های جدی و مواردی مانند اعتیاد، ناهنجاری های جنسی، روابط خارج از عرف، افسردگی و خودکشی، خشونت و جنایت را در سطح جامعه به بار آورد.
این جامعه شناس با تاکید بر اینکه اگر جامعه پساکرونایی را مورد تحلیل، تصور و تخیل جامعه شناسانه و روانشناسانه قرار ندهیم امکان دارد بحران ها را با خود حمل نماییم، خاطرنشان کرد: امکان دارد این بحران ها در جامعه آینده کشورها دست به دست داده و شالوده نظام اجتماعی و سیاسی را به هم بریزند.
این استاد جامعه شناسی دانشگاه در خاتمه تصریح کرد: پیش از اینکه وانهادگی پیش آمده تقویت شده و انسان ها گرفتار وانهادگی بیشتری شوند، یعنی گروه ها و طبقات فرودست احساس درماندگی کنند و ارتباط عاطفی آنها با جامعه از بین رفته و نفرت و کینه بین طبقات فرودست با طبقات میانی و فرادست به خشونت، نفرت و انتقام و انزجار اجتماعی منجر شود، دولت و نهادهای اجتماعی متولی موظفند که الفت اجتماعی را بین گروه ها تقویت نمایند و با اعمال مداخلات حیاتی به وضعیت گروه های وانهاده شده به لحاظ اقتصادی، نیازمندان به کالاهای اساسی و سلامت روان آنها رسیدگی کنند.
منبع: جوان بین
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب