در نشست گروه های مغفول در پیمایش های ملی مطرح شد
از پدیده سالمندان زن تنهای فرهیخته تا شتاب منحصربه فرد سالمند شدن جمعیت ایران
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در کنفرانس ˮپیمایش های ملی: امکان ها و محدودیت هاˮ با اشاره به شتاب منحصربه فرد سالمند شدن جمعیت کشور اظهار داشت: یکی از پدیده های آتی که با آن مواجه خواهیم بود، افزایش سالمندانِ تنها و به ویژه، سالمندانِ زنِ تنهایِ فرهیخته است که باید برای این مساله فکری کرد.
به گزارش جوان بین به نقل از ایسنا، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) به مناسبت هفته پژوهش کنفرانس علمی "پیمایش های ملی: امکان ها و محدودیت ها" را در قالب چهار نشست گروههای مغفول در پیمایش های ملی (با حضور حسام الدین علامه، رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان و علیرضا کرمانی، پژوهشگر اجتماعی)؛ مسئله یابی و چارچوب مفهومی در پیمایش های ملی (با حضور فاطمه جواهری، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی و آرش نصراصفهانی، پژوهشگر اجتماعی)؛ پیمایش های ملی و مطالعات پانلی (با حضور غلامرضا غفاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و علیرضا خوشگویان فرد، پژوهشگر اجتماعی)؛ پیمایش های اجتماعی و داده های دیجیتال (با حضور سید مجید امامی، دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور و محمد رهبری، پژوهشگر اجتماعی) برگزار کرد.
دکتر حسام الدین علامه، رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در نشست "گروه های مغفول در پیمایش های ملی" اظهار داشت: وقتی سلامت و بهداشت عمومی، تغذیه و پایه های اولیه رفاه در یک کشور بهتر می شود، تعداد سالمندی فردی در کشور افزایش می یابد. در ایران، امید به زندگی در سال ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵ شمسی به ترتیب ۵۳ سال و ۵۷ سال بود. به سبب توسعه شبکه بهداشتی و بحث واکسیناسیون عمومی، پروتکلهای حفاظتی از مادر باردار، جنین و نوزاد شیرخوار، افزایش امید به زندگی و افزایش بقا را شاهد می باشیم.
زنانه شدن سالمندی در ایران
وی ادامه داد: بحث سالمندی جمعیت، به سهم و درصد گروه بالای ۶۰ سال نسبت به سایر گروه ها خصوصاً گروه زیر ۱۵ سال اشاره دارد. سالمندی جمعیت صحبت از درصد است. این درصد وقتی افزایش می یابد که سبک زندگی - ناشی از توسعه، مدرنیته و گذار جمعیتی - تغییر می کند؛ به این معنا که با کاهش ازدواج، تأخیر در ازدواج، کاهش فرزندآوری، مسائل مربوط به نازایی روبرو می باشیم که موجب می شود میزان تولد و باروری کم شده و سالمندی جمعیت، افزایش پیدا کند.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان تاکید کرد: تعداد سالمندان ایران طبق برآورد مرکز ملی آمار ایران در اول مهر ۱۴۰۰، ۸ میلیون ۸۶۳ هزار نفر است؛ یعنی معادل ۱۰.۴۳ درصد از جمعیت ایران سالمند هستند. یکی از خاصیت های سالمندی در ایران که تغییر پیدا کرده است، در سال ۱۳۷۵ به ازای هر ۱۰۰ زن سالمند، ۱۱۶ مرد سالمند داشتیم، درحالیکه در سال ۱۳۹۹ به ازای هر ۱۰۰ زن سالمند، ۹۲ مرد سالمند داریم؛ یعنی سالمندی در ایران زنانه شده است.
دکتر علامه اظهار داشت: در سال ۱۳۹۸ امید به زندگی در ایران حدود ۷۵ سال گزارش شده است؛ البته عدد ۷۷ سال هم در بعضی گزارش ها عنوان شده است. یکی از خاصیت های جمعیت سالمندی ایران که تغییر پیدا کرده است، بحث شهرنشینی سالمندان است. در سال ۱۳۴۵ شهرنشین سالمند ۳۶.۵ و روستانشین سالمند ۶۳.۹ بوده است، درحالیکه در سال ۱۳۹۵ بیش از ۷۲.۵ درصد سالمند شهرنشین و فقط ۲۷.۵ درصد سالمند روستانشین داریم.
پدیده سالمندانِ زنِ تنهایِ فرهیخته
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان اشاره کرد: یک بحث بسیار مهم که جزو تغییرات کیفی محسوب شده و در حال وقوع است، ۷۲ درصد سالمندان کشور متأهل هستند، درحالیکه ۰.۹ درصد (حدود ۸۰ تا ۹۰ هزار نفر) تجرد قطعی داریم و ۲۶.۶ درصد افراد بدون همسر (مطلقه یا بیوه) هستند. در همین مورد اگر وضعیت میانسالی را بررسی نماییم، آمار وحشتناک می شود. تجرد قطعی در یک نگاه قالب، افراد بالای ۴۰ سال را دربرمی گیرد. یک میلیون و ۵۰۰ هزار تجرد قطعی داریم که اگر یک سوم این افراد ازدواج کنند و یک میلیون از این افراد طی ۲۰ سال آینده به سن سالمندی برسند، آمار تجرد قطعی حدود ۱۳ برابر نسبت به تجرد قطعی فعلی که اشاره شد (حدود ۸۰ تا ۹۰ هزار نفر)، افزایش خواهد داشت. در عین حال، حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در سن ۳۱ تا ۳۹ سال هستند. از بین ۳ تا ۵ ازدواج در استانهای مختلف، یک مورد به طلاق ختم می شود.
وی اضافه کرد: زمانی که مردهای سالمند متأهل فوت می کنند، خانم های سالمندِ تنها اضافه می شوند. باتوجه به بحث تجرد قطعی، آمار طلاق، افزایش تعداد خانم های بیوه، تابو بودن ازدواج مجدد برای مادران و زنان میانسال و سالمند، یکی از پدیده های آتی که با آن مواجه خواهیم بود، افزایش وحشتناک سالمندانِ تنها، خصوصاً سالمندانِ زنِ تنها و به ویژه، سالمندانِ زنِ تنهایِ فرهیخته است که باید برای این مساله فکری کرد.
وی تاکید کرد: میانگین سنی جامعه ما در حال حاضر حدود ۳۲ سال است، درحالیکه در بدو پیروزی انقلاب اسلامی حدود ۱۷- ۱۶ سال بود. در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده این رقم به ۴۲ سال و در سال ۱۴۵۰ تقریباً به بالای ۵۰ سال می رسد؛ البته سناریوهای مختلفی برمبنای نرخ باروری و مطالعات آینده پژوهی دراین زمینه وجود دارد. در آن مقطع (سال ۱۴۵۰) که میزان سالمندی ایران تقریباً با ژاپن برابر می شود، کشورهای افغانستان، پاکستان و عراق جزو جوان ترین کشورهای جهان خواهند بود.
شتاب منحصربفرد سالمند شدن جمعیت ایران
دکتر علامه اظهار داشت: سال ۱۳۵۵ تعداد ۵ درصد جمعیت ایران سالمند بودند؛ یعنی یک میلیون و ۷۰۰ هزار سالمند داشتیم. درحالیکه در سال ۱۳۹۸ این رقم دو برابر شده و ۱۰ درصد جمعیت ایران سالمند هستند؛ اما در یک شتاب منحصربفرد در جهان، فقط طی ۲۳ سال - یعنی از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۲۱ - جمعیت سالمند ایران از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد خواهد رسید. برای درک این مساله دقت داشته باشید که این افزایش (نرخ سالمندی) از ۱۰ به ۲۰ درصد در کشورهای توسعه یافته حدود ۹۰ سال طول کشید؛ بعنوان مثال آمریکا طی ۷۰ سال و سوئد طی ۹۰ سال از نرخ ۱۰ به ۲۰ درصد (جمعیت سالمند) رسید. نکته دیگر، این کشورها ابتدا توسعه اقتصادی و زیرساختی پیدا کردند، درحالیکه ما فقط در زمینه سلامت و بهداشت، وضعیت ما از نظر کنترل مرگ و میر مادر حامله و نوزاد شیرخوار بهتر شده است، ولی متأسفانه توسعه اقتصادی و زیرساخت ها را نداریم و با شتاب بسیار بالا، به سمت ۲۰ درصد جمعیت سالمند در سال ۱۴۲۱ می رسیم.
وی اشاره کرد: با نرخ ۱۴ – ۷ درصد جمعیت سالمند، یک کشور در حال سالخوردگی، با نرخ ۲۱- ۱۴ درصد، کشور سالخورده و با نرخ بالای ۲۱ درصد، یک کشور کاملاً سالخورده و پیر عنوان می شود. ایران از سال ۱۴۱۰ شمسی یک کشور سالخورده شمرده می شود و جای تأسف اینجاست که از سال ۱۴۲۱ تازه پرشتاب ترین شیب جمعیت سالمندی ایران آغاز می شود و بچه های دهه ۶۰ به سن سالمندی می رسند و از این زمان، یعنی از ۱۴۲۱ تا ۱۴۳۵ شمسی، نرخ جمعیت سالمندی ایران از یک سوم عبور می کند.
سالمندی، مسئله امروز کشور است
دکتر علامه اظهار داشت: برخلاف شرایط گذشته که یک نوع شبکه خانوادگی و فامیلی وجود داشت و امکان نگهداری از سالمند وجود داشت، سالمندِ ۲۰ سال آینده، سالمند تنها است و با موج وحشتناک سالمندِ تنها یا زوج های بدون فرزند یا زوج های تک فرزند روبرو می باشیم. بهترین حالت جمعیتی حالت استوانه ای است و باید دید که گنجایش جمعیتی این استوانه چقدر است؛ اما این ظرفیت هرچقدر که باشد، باید حالت استوانه ای بوده و بیرون زدگی نداشته باشد. عدم تعادل موجب تبعات این چنینی می شود. اکر کشوری بودیم که یک اندیشکده جمعیتی داشتیم و سیاستگذاری مبتنی بر شواهد بود، وقتی آمار تولد از سال ۱۳۵۵ در حال افزایش بود، (این اندیشکده) در کنار سازمان برنامه و بودجه قرار می گرفت. بچه های متولد دهه ۵۰ و ۶۰ با مدارس دو و سه شیفته، مشکل کنکور و دانشگاه، سربازی، ازدواج، خودرو، شغل، مسکن مواجه گشتند و در هر بخش، مشکلاتی بوجود آمد و بحرانی به وجود آمد.
وی اضافه کرد: تاکید می نماییم گروه مغفول سالمندی را ببینید؛ این گروه به زیرساخت نیاز دارند و مسئله سالمندی، مسئله امروز کشور است، نه این که بگذاریم ۱۰ سال دیگر هم بگذرد و به نقطه بحرانی برسیم. این زیرساخت ها را کشورهای غربی و توسعه یافته با مدلی که من آنرا صنعت سالمندی می نامم، به وجود آورده اند و یک درصد از حقوق سالمند برای بیمه مراقبت طولانی مدت هزینه می شود. کشور ما ۸۳ درصد سالمندان سالم دارد و درصد بقیه یا درگیر بیماریهای مزمن هستند یا به صورتی زمین گیر هستند؛ اگر برای بیمه مراقبت طولانی مدت وجود داشته باشد، می توان به سالمند گرفتار بیماری مزمن یا زمین گیر خدمت رسانی کرد.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان تاکید کرد: موضوع دیگر پلتفرم هایی هستند که بخش خصوصی، بوسیله سامانه های آنلاین، خدمات در منزل را برای سالمندان تعریف کرده است و صنعتی است که مبتنی بر بازیابی اجتماعی بخش خصوصی است. در کشورهای شرق آسیا هم (این شکل اقدامات) مبتنی بر مؤسسه افراد سالمند (OPA) یا باشگاه میان نسلی (CDD) صورت می گیرد. باشگاه میان نسلی، گروههای کوچک محلی (محله یا اجتماع محور) حدود ۱۰۰ نفره هستند که به هم اعتماد دارند و همدیگر را می شناسند و با نگاه انگیزشی توسعه محله شکل می گیرند. این گروه ها شامل ۳۰ درصد افراد زیر ۵۰ سال و ۷۰ درصد بالای ۵۰ سال هستند.
نبود یک اندیشکده تغییرات جمعیتی
وی اضافه کرد: این شکل کارها نیاز به کارهای اندیشکده ای دارد. پژوهشگران دانشگاهی، متخصصان طب سالمندی، جامعه شناس و جمیعت شناس، متخصصان علوم مدیریت، سیاستگذاران، متخصصان اقتصاد سالمندی، در کنار مدیران ارشد و خلاق وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی، کمیته امداد و سایر نهادهای متولی بنشینند و مسئله یابی و اولویت بندی کنند و باتوجه به منابع، طرح ها و مدلهای بومی را تدوین و ارایه کنند. در این بومی سازی باید به فرهنگ ملی، ارزش های مذهبی، تفاوت زیرساخت ها توجه گردد.
دکتر علامه اظهار داشت: موضوع سالمندی تنها با چند پرسش که در سرشماری عمومی انجام می شود، قابل ارزیابی نیست. تا حالا در ایران پیمایش ملی سالمندان نداشته ایم. اطلس سالمندی هم در کشور نداریم؛ (در شرایطی که) خاصیت های جمعیتی و توزیع جمعیت سالمندی در استانهای مختلف کشور متفاوت می باشد. یکی از مشکلاتی که با آن روبر هستیم، رویکرد امنیتی غیرمتعارف نسبت به داده ها است. این تغیر فرهنگی باید در مدیران و ناظران بر داده ها ایجاد شود که اینقدر داده ها را امنیتی نبینند. چرا نباید این آمار را در اختیار پژوهشگر قرار دهیم؟ کشورهای غربی شرایط داده باز (Open data) به وجود آورده اند، نه فقط برای سیاستگذاری مبتنی بر شواهد، بلکه برای بازاریابی اجتماعی، برای مردمی سازی کردن و برای خصوصی سازی. یکی دیگر از مشکلات، آمارسازی های دروغی است که متأسفانه در بعضی عملکردها وجود دارد. چون داده های ثبتی مبنای ما کم است و نظارت دقیقی وجود ندارد، به شدت داده سازی صورت می گیرد. اختلاف تعاریف و شاخص ها با نگاه بومی سازی هم یکی دیگر از مشکلات شمرده می شود و باید تعاریف و شاخص ها را واحد و استانداردسازی نماییم. در عین حال بلد نیستیم گزارش های تحلیلی ارائه نماییم. بعضی ها همچنان می خواهند داده ها به شکل کاغذی باشد. این فراوانی داده جمعیت ۸۵ میلیونی، دیگر با روش کاغذی قابل انجام نیست و باید زیرساخت های مورد نیاز آن ایجاد شود.
رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان اشاره کرد: احتیاج به اندیشکده تغییرات جمعیتی، پیامدشناسی و آینده پژوهشی داریم تا بتواند به دستگاه های مختلف برای برنامه ریزی صحیح، درست کردن زیرساخت ها و ریل گذاری مناسب (در حوزه مسائل جمعیتی و سالمندی) کمک نماید. بازآرایی ساختارها باید مبتنی بر همین اندیشکده اتفاق بیفتد. درعین حال، نیاز به تشکیل بانک اطلاعاتی بخصوص در زمینه سالمندی داریم و هرگونه مداخله در این عرصه، به نیازسنجی دقیق احتیاج دارد و سیاستگذاری ها باید مبتنی بر شواهد صورت بگیرد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب