مرتضی كاردر مدیر نشر هرمس :
افراد معدودی با اسوار قابل مقایسه اند از نظر دانش کسی به او نمی رسید
به گزارش جوان بین، یک نویسنده و پژوهشگر در رابطه با تسلط مرحوم موسی اسوار به زبان های عربی و فارسی اظهار داشت: شاید افراد معدودی را بتوان یافت که با موسی اسوار قابل مقایسه باشند.
به گزارش جوان بین به نقل از مهر، نشر هرمس در سالهای اخیر ۷ کتاب از ترجمه های موسی اسوار را منتشر نموده است. مرتضی کاردر مدیر، نویسنده، پژوهشگر و نشر هرمس، در حاشیه درگذشت موسی اسوار، مترجم، شاعر و ویراستار با مهر گفتگو کرد:
*ترجمه های موسی اسوار چه خاصیت هایی داشت؟
آقای اسوار از خاصیت های خاصی برخوردار بود. مجموعه این خاصیت ها سبب می شود که در ادبیات معاصر ما و در ترجمه ادبیات فارسی، آثار ایشان هم متمایز باشد. یکی از این موارد آن است که وقتی به ترجمه ادبیات معاصر عرب در ایران نگاه می نماییم، به طور عمده با آثار کسانی مواجه می شویم که زبان عربی را در عرصه یا دانشگاه فراگرفته اند و سپس با دغدغه هایی_به ویژه دغدغه های سیاسی و اجتماعی_کار ترجمه ادبیات را شروع کرده اند.
به عنوان مثال، در دهه چهل، اشخاصی مانند فیروز شیروانلو، علیرضا نوری زاده و سیروس طاهباز به ترجمه ادبیات معاصر عرب به فارسی پرداختند، در صورتیکه آنان زبان عربی را بیشتر از روی ضرورت و دغدغه های خاص_مانند مسئله فلسطین_آموخته بودند و تمایل داشتند تا ادبیات معاصر فلسطین را ترجمه کنند. اما ترجمه های آنها با معیارها و مختصاتی که یک مترجم باید دارا باشد، فاصله دارد.
*در واقع ترجمه های آنها ترجمه کسی نیست که عربی را بشکل زبان مادری یا در محیط عرب زبان یاد گرفته باشد؟
این یک نکته است. آقای اسوار دارای خاصیت منحصر به فردی بود، آن هم این که همچون ایرانیانی محسوب می شدند که خانواده ایشان تا دهه پنجاه در عراق ساکن بودند. طبق تاریخ در دوران حسن البکر و صدام حسین، ایرانی ها از عراق اخراج شدند و او هم به ایران بازگشت. بنابراین، تسلط زبانی و دقت واژگانی او بسیار بالا بود.
نکته دوم این که هنگامی که به ایران آمد، زبان فارسی را نیز به روشی دانشگاهی، نظام مند و روشمند فرا گرفت و بر فارسی معیار و آکادمیک تسلطی عمیق و ساختاریافته پیدا کرد. از این جهت، شاید افراد معدودی را بتوان یافت که با موسی اسوار قابل مقایسه باشند. آقای دکتر آذرتاش آذرنوش از تسلط بسیار بالایی بر زبان عربی برخوردار بود و عربی دانی ایشان در سطح ممتازی قرار داشت. شمار اشخاصی که بتوان آنان را با آقای اسوار مقایسه کرد، بسیار محدود است. یا بطورمثال استاد عبدالمحمد آیتی هم بااینکه عربی دان برجسته ای بود، اما آقای اسوار کسی بود که هم بر ادبیات معاصر عرب و هم بر زبان عربی معاصر و محاوره ای تسلطی چشم گیر داشت.
وقتی او به ترجمه می پردازد، با دقت واژه شناسانه ای که فردی مانند اسوار دارا بود، به زبان فارسی توجه دقیق و عمیقی نشان میدهد. در زبان فارسی، هنگامی که به دوران معاصر نگاه می نماییم، حتی در دو سه دهه اخیر، کمتر اشخاصی را می بینیم که عربی را به این میزان خوب فراگرفته باشند. البته ما مترجمان دیگری نیز داریم که از عربی به فارسی ترجمه می کنند، مانند آقای موسی بیدج یا آقای عبدالرضا رضایی نیا که ترجمه هایشان شاید شاعرانه تر هم باشد، اما هیچ یک از آنان از نظر میزان دانش عربی، دقت و اشراف بر این زبان، به پای آقای اسوار نمی رسند.
*به گمان من میتوان اظهار داشت که با درگذشت آقای اسوار، ما یکی از اشخاصی را از دست داده ایم که تجربه زیسته خاصی در عرصه زبان عربی داشت و این تجربه موجب می شد تمام آثار ایشان متمایز باشد.
بله، این یک وجه از خاصیت های آقای اسوار بود. منظور آن است که مجموعه این خصوصیات، جایگاه ایشان را تقویت می کند. وجه دیگر اینست که آقای اسوار سالیان طولانی، بخصوص در دهه شصت و تا انتهای عمر، به کارهایی مانند ویرایش، دایره المعارف نویسی و مدخل نویسی برای دایره المعارف و فعالیتهای مشابه اشتغال داشتند و این امر، بر تسلط ایشان بر هر دو زبان عربی و فارسی می افزود. آقای اسوار همچون اشخاصی بود که در تدوین فرهنگ آثار مشارکت داشت. در دورانی که انتشارات سروش فعال بود، با اساتیدی همچون استاد عبدالمحمد آیتی به ویرایش آثار می پرداخت.
*ویرایش ترجمه قرآن آیت اللهی را آقای اسوار انجام دادند.
بله، البته ترجمه آیتی چندین بار ویرایش و منتشر گردید که بدون شک یکی از بهترین ترجمه های فارسی قرآن به حساب می آید. پس از آن آقای اسوار در شورایعالی صدا و سیما حضور می یابد و به صورت کامل در حوزه زبان فارسی، با نکات متعدد زبانی درگیر می شوند و مجموعه ای از قواعد و مشکلات تازه زبان فارسی را شناسایی می کنند. به بیانی دیگر، ایشان به لطمه شناسی مواردی می پردازند که در زبان گفتار، زبان روزنامه ای و زبان خبر به کار می رود.
این مجموعه، حاصل فعالیتی است که در شورایعالی صورت گرفته و اشخاصی همچون جناب استاد احمد سمیعی گیلانی، جناب آقای اسوار، مرحوم آقای اسماعیل سعادت و بسیاری دیگر در آن مشارکت داشته اند. این آثار بعدها بعنوان مرجع و راهنما مورد استفاده گویندگان اخبار قرار می گیرد و در حقیقت به منزله دستورکار و کتاب راهنمای دستی برای عوامل صدا و سیما است. همینطور این مجموعه ناظر بر پیشگیری از گرته برداری های نادرست در زبان فارسی است. ایشان ساعت ها برنامه درباره ی این مشکلات تولید کرده و نکات مربوطه را بیان نموده اند که آن برنامه ها با عنوان «فارسی را پاس بداریم» در بین عموم شهرت یافته است.
در طول سال ها و دهه های بعد، ایشان در نهادهای مختلفی مانند فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دیگر مراکز به کار ویرایش اشتغال داشته است. این فعالیت ویرایشی، دقت آقای اسوار و توجه ایشان را به زبان، بخصوص به دشواری های برگردان از عربی به فارسی و بالعکس، به میزان بسیار زیادی افزایش داده است. این وجه دیگری از شخصیت ایشان است.
وجه سوم اینست که ایشان در طول همه این سال ها، به ترجمه نیز اشتغال داشته است. میتوان بدون اغراق اظهار داشت که ترجمه های ایشان بدون استثنا از دقیق ترین ترجمه های موجود از عربی به فارسی هستند. حقیقت اینست که خیلی از استانداردهای دقیق امروزی در برگردان متون عربی به فارسی را مدیون آقای اسوار هستیم. چرا؟ به این علت که نوع مواجهه ما با زبان عربی اغلب مواجهه ای دست دوم بوده است؛ به این معنا که معمولا اشخاصی داشته ایم که فقط زبان عربی را آموخته اند، اما آنرا به شکل زیسته تجربه نکرده اند. یا کسانی بوده اند که با متون عربی در گذشته یا حال سروکار داشته اند، اما عمق و دقتی که آقای اسوار در ترجمه نشان داده اند، در کار آنان مشاهده نمی گردد.
می توان از استادانی همچون حسین خطیبی، عبدالمحمد آیتی، سید جعفر شهیدی و بسیاری دیگر از بزرگان عرصه ترجمه در این عرصه نام برد؛ اما توجه به سیر تحول معنایی یک واژه از عربی کلاسیک تا عربی معاصر، امری نیست که همواره مورد توجه ایشان قرار گرفته باشد. ولی آقای اسوار به این تغییرات معنایی وقوف کامل داشت و همواره تاکید می کرد که فلان واژه در عربی امروز دیگر آن معنای تاریخی را ندارد و باید با معنای امروز آن به فارسی برگردانده شود. این دقت نظر در ترجمه را واقعا مدیون ایشان هستیم. به صورت مثال، در دهه های چهل و پنجاه و سپس در دهه شصت، بعد از انقلاب، و حتی در دهه های هشتاد و نود، ما با چندین موج ترجمه شاعران عرب از جهان عرب به فارسی مواجه بوده ایم. هر بار نیز مسئله فلسطین در آن موضوعیت داشته و به صورت طبیعی کانون توجه بوده است. از اشخاصی مانند سیروس طاهباز تا به امروز.
*به گمانم همواره مسئله فلسطین یکی از انگیزه های اصلی ترجمه از عربی به فارسی بوده است.
بله، اما آقای اسوار از چگونگی جریان شناسی شعر معاصر عربی، نسبت شعر فلسطین با شعر معاصر جهان عرب، و جایگاه هر یک از این شاعران پیشگام و آغازگر نوگرایی _ که شاید کمتر نام آنان را شنیده ایم _ به خوبی باخبر و آگاه بود. این بخشی از تسلط ایشان بر ادبیات معاصر عرب بود و ایشان می کوشیدند این آگاهی را در کلاس ها، کارگاه ها، جلسات، سخنرانی ها، مقاله ها و نوشته ها به دیگران نیز انتقال دهند. بخشی از این آگاهی ها را ما مدیون ایشان هستیم. البته جای آن بود که جامعه ادبی و علمی بیشتر از این از وجود ایشان بهره ببرد _ مترجمان، شاعران، ادیبان و دیگران _ که متاسفانه این فرصت دیگر فراهم نیست. البته همچنان سخنرانی ها و آثار ایشان همچنان از غنای بالایی برخوردار بوده و بسیار قابل استفاده می باشد.
آقای اسوار در دوره نخست فعالیت خود به طور عمده بر حوزه شعر متمرکز بود و آثار گوناگونی را ترجمه کرد؛ همچون اشعاری از محمود درویش، نزار قبانی، علی احمد سعید (آدونیس)، جبران خلیل جبران و دیگر شاعران نامدار عرب. در سالهای اخیر که دوره کمال و پختگی ترجمه های ایشان به حساب می آید، به عرصه ترجمه ادبیات داستانی روی آورد و چند اثر قابل توجه در این عرصه ارائه نمود، مثل کتاب های پنج صدا، سایه هایی بر پنجره و درخت نخل و همسایه ها از غایب طعمه فرمان نویسنده عراقی، دو رمان از عبدالرحمن منیف درخت ها و قتل مرزوق و الان اینجا (یا بار دیگر شرق مدیترانه)، کتاب آخر هنوز منتشر نشده بود و قرار بود در نمایشگاه کتاب عرضه گردد، که ان شاالله بزودی منتشر خواهد شد.
*شما چند کتاب از ترجمه های آقای اسوار منتشر نموده اید؟
به جز کتاب هایی که ذکر شد، کتاب چکامه های متنبی، گزیده های آرتور آربری، و کتاب ادبیات و تاریخ نگاری آن از طه حسین.
منبع: جوان بین
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب