بیگانگان آشنا ، ۶
ژیلبر لازار، مسافری از غرب که در زبان فارسی خانه ساخت
جوان بین: لازار را می توان پیونددهنده شرق و غرب دانست، او نه فقط یک زبان شناس بلکه نوعی انسان شناس فرهنگی بود که گنجینه ادب فارسی را با درون مایه های فرهنگی و انسانی به جهان معرفی نمود.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی:
برای جوانی که فلسفه و ریاضیات خوانده بود و حالا در ۲۵ سالگی به اصرار استادش هانری ماسه در مدرسه زبان های شرقی پاریس می خواست فارسی بخواند؛ رویارویی با این زبان و بازگشت به ادامه تحصیلات کار ساده ای نبود. او مبارزه با نیروهای آلمانی و شکست نرماندی و اسارت و زندگی در اردوگاه داخائو را تجربه کرده بود؛ اما ژیلبرِ جوان جستجوگر بود و به دنبال زبانی می گشت که روحش را به چالش بکشد و ذهنش را غنی سازد. بعد از گذر از کلاس های زبان های شرقی و تجربه ناکامی در یافتن آن چه دلخواهش بود، به پیشنهاد استاد هانری ماسه، به فارسی روی آورد. ابتدا شک داشت؛ فارسی چطور می تواند او را جذب کند؟ اما وقتی اولین صفحات متون فارسی را دید، دلش به این زبان گره خورد.
فارسی برای او نه فقط یک زبان، بلکه دریچه ای به دنیایی پر از زیبایی های ادبی و فلسفی شد. او با شوق آغاز کرد، اما خیلی زود دریافت که یادگیری این زبان، سفری است پر پیچ و خم. هر واژه، هر جمله، هر بیت شعر، او را به دنیایی متفاوت می برد. ژیلبر فهمید که فارسی تنها یک زبان نیست؛ بلکه هنر و فرهنگی غنی است که نیازمند عشق و تعهد است.
این سفر برای ژیلبر آغاز یک ماجراجویی جدید بود؛ سفری که نه فقط دانش زبانی او را گسترش داد، بلکه روحش را هم تغذیه کرد. او دانست که فارسی، زبانی است که با دل سخن می گوید و هر واژه اش داستانی دارد. پس در اکتبر ۱۹۴۸ (مهر ۱۳۲۷) برای نخستین بار به شرق سفر کرد و پا به تهران گذاشت؛ در روزگاری که دانشگاه تهران حاشیه شهر محسوب می شد و خیابان انقلاب فعلی هنوز شکل خیابان به خود نگرفته بود. بدین سان بود که ژیلبر لازار قدم به ایران گذاشت.
ژیلبر لازار (Gilbert Lazard) زاده ۴ آوریل ۱۹۲۰ در پاریس، زبان شناس و ایران شناس برجسته فرانسوی بود که فعالیتهای گسترده ای در حوزه فرهنگ و زبان فارسی انجام داد. وی تحصیلات خویش را در دانشسرای عالی نرمال به پایان رساند و تز دکترای خویش را در رابطه با ایجاد زبان فارسی نوشت. لازار از ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۶ استاد زبان فارسی در مؤسسه ملی زبان ها و تمدن های شرقی و بعد از آن در دانشگاه پاریس؛ و همینطور مدیر گروههای پژوهشی در مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه در حوزه زبان های ایرانی بود.
سفر به ایران، روزهای ملتهب و اساتید بی نظیر
لازار در مسافرت خود به ایران، تجربه هایی بی نظیر از حضور در محافل علمی و فرهنگی کشور به دست آورد که تاثیر عمیقی بر زندگی و پژوهش های وی گذاشت. به او که تازه ازدواج کرده بود بعد از صحبت با علی اکبر سیاسی، دو اتاق به منظور زندگی دادند، بدین سان توانست در کلاس های استادان برجسته ای همچون بدیع الزمان فروزانفر، عباس اقبال، جلال همایی، ذبیح الله صفا، مجتبی مینوی، محمد معین و پرویز ناتل خانلری شرکت نماید و از این فرصت بی نظیر نهایت بهره را هم برد. لازار با هوشیاری دریافت که این دوران، فرصتی استثنایی برای آشنایی با گنجینه های ادبی و تاریخی ایران است و تصمیم گرفت ارتباطات خویش را با بزرگان فرهنگ ایران زمین گسترش دهد. او با علامه محمد قزوینی دیدار نمود، در جلسات درس ملک الشعرای بهار حاضر شد و حتی نسخه خطی کتاب «تاریخ بلعمی» را برای رساله خود از او به امانت گرفت. همینطور رفت وآمدهای او به خانه دهخدا و مشاهده تلاشهای این ادیب بزرگ برای گردآوری لغتنامه، تصویری جاودانه در ذهنش به جا گذاشت.
لازار علاوه بر تعامل با استادان دانشگاه، روابط دوستانه ای با دانشجویان برقرار کرد و به تعدادی از آنان زبان فرانسه آموخت تا بتواند در یادگیری زبان فارسی از کمک آنان بهره مند شود؛ همچون ایرج افشار که بعدها دوستی عمیقی _بیش از شصت سال_ میان آنها شکل گرفت. این دوران برای لازار نه فقط فرصتی برای یادگیری بود، بلکه او شاهد وقایع تاریخی مهمی همچون تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت ایران هم بود که تأثیرات این رویدادها بر فضای اجتماعی و سیاسی کشور را از نزدیک لمس کرد. تجربه حدود سه سال زندگی وی در ایران، خاطراتی پرارزش و ماندگار برایش بهمراه داشت.
پژوهش و علاقه در راه زبان فارسی و ایرانشناسی
لازار عمر خویش را صرف پژوهش و مطالعه در حوزه شناخت ایران و پژوهش در زبان فارسی کرد. وی در دیماه ۱۳۹۵ به پاس خدمات ارزشمند اش به عضویت افتخاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد. علاقه مندی عمیق لازار به زبان فارسی موجب شد که همواره به دنبال کشف مسیرهای جدید و انجام پژوهش های پیچیده باشد. ژیلبر لازار و امید طبیب زاده
تحصیلات وی در سال ۱۹۴۸ در مؤسسه ملی زبان ها و تمدن های شرقی تکمیل شده بود و از سال ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۶ بعنوان استاد زبان فارسی در «اکول نرمال سوپریور پاریس» فعالیت می کرد. رساله دکتری او به مبحث ایجاد زبان فارسی اختصاص داشت و از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۸۱ در دانشگاه پاریس تدریس داشت. علاوه بر این، لازار مدتی مدیریت گروه شرق شناسی و مؤسسه مطالعات ایرانی در دانشگاه پاریس را بر عهده داشت. وی همین طور بین سالیان ۱۹۷۲ تا ۱۹۹۳ در مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه به پژوهش و مدیریت گروههای پژوهشی در عرصه زبان های ایرانی مشغول بود. او از بنیان گذاران انجمن ریخت شناسی زبانی ALT (Association for Linguistic Typology ) است. این انجمن علاوه بر ارتقاء دانش نظری و عملی زبان شناسی سبب ایجاد بحث های انتقادی در عرصه نوع شناسی زبان شناختی شده است.
لازار در دوره ای که از سال ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۶ در مدرسه ملی زبان های زنده شرقی تدریس می کرد، بخش فارسی این مدرسه را توسعه داد و آنرا به سطحی بالاتر از تحصیلات دانشگاهی رساند. او همین طور در سال ۱۹۶۶ موفق به ایجاد کرسی زبان ها و تمدن ایرانی در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سوربن شد. در ۱۴ نوامبر ۱۹۸۰، بعنوان عضو عادی آکادمی کتیبه ها و ادبیات زیبا، به ریاست امیل کورنارت، برگزیده شد و ده سال بعد رئیس این آکادمی شد. تلاشهای او تاثیر بسزایی در معرفی زبان و فرهنگ فارسی به جامعه علمی غرب داشته است. تلاش ها و تحقیقات او نقش برجسته ی در شناخت و گسترش زبان فارسی و فرهنگ ایرانی ایفا کرد.
آثار لازار
کتاب «دستور زبان فارسی معاصر» که در سال ۱۹۵۷ انتشار یافت، نقطه عطفی در مطالعات زبان شناسی فارسی به شمار می آید. این کتاب، اولین اثری است که به بررسی جامع زبان گفتاری و نوشتاری فارسی معاصر پرداخته و با دقت به جزئیات و ظرایف کاربرد این زبان توجه کرده است. این اثر نه فقط برای فارسی زبانان علاقمند به شناخت ساختار زبان مادری شان، بلکه برای آنهایی که فارسی را بعنوان زبان دوم می آموزند، منبعی باارزش است.
از برجسته ترین آثار لازار می توان به این کتاب ها اشاره کرد: «دستور زبان فارسی معاصر» که یکی از بهترین و جامع ترین دستور زبان های فارسی است و به زبان های غربی نوشته شده و به فارسی هم ترجمه شده است؛ «زبان قدیمی ترین متون نثر فارسی» که پژوهشی عمیق در بررسی متون نثر فارسی اوایل است؛ «اشعار پراکنده قدیم ترین شعرای فارسی زبان: از حنظله بادغیسی تا دقیقی» که به تحلیل اشعار شاعران قدیمی فارسی می پردازد؛ «فرهنگ فارسی-فرانسه» که واژهنامه ای دو زبانه با بالاتر از ۳۰ هزار واژه و اصطلاح است؛ «بررسی وزن شعر ایرانی» که مجموعه ای از مقالات در حوزه وزن و ساختار شعر فارسی است؛ ترجمه فرانسوی رباعیات خیام و گزیده هایی از غزل های حافظ. این آثار نشان دهنده رویکرد زبانشناسانه قوی و پژوهشی ژیلبر لازار در عرصه زبان و ادب فارسی هستند و در ایران و جهان مورد توجه بسیار قرار گرفته اند.
فعالیت های لازار نه فقط در عرصه زبان شناسی بلکه در تبیین و معرفی فرهنگ و ادب فارسی به جهان غرب اهمیت داشت. ژیلبر لازار تاثیر بسیار مهمی بر ایران شناسی معاصر داشته است. آثار او مانند کتاب «دستور زبان فارسی معاصر» و «فرهنگ دوزبانه فارسی- فرانسه» از نظر دقت و تعمق در معادل یابی واژگان و توصیف زبان، نمونه های کم نظیر و مرجع در عرصه زبان و ادب فارسی هستند. لازار یکی از اولین محقق هایی بود که در رابطه با ایجاد زبان فارسی نوین (فارسی دری) پژوهش کرد و نظریات وی در باره روند پیدایش فارسی و ترکیب زبان پهلوی با عربی مورد توجه ویژه قرار گرفته اند.
پیوند دهنده ای بین شرق و غرب
لازار را می توان پیونددهنده شرق و غرب دانست، او نه فقط یک زبان شناس بلکه نوعی انسان شناس فرهنگی بود که گنجینه ادب فارسی را با درون مایه های فرهنگی و انسانی به جهان معرفی نمود. لازار از پیشگامان تفکرات بینافرهنگی و ترافرهنگی در مطالعات فرهنگی و ترجمه پژوهی به حساب می آید و نقل قول هایش نشان میدهد که نبوغ ایرانی را همواره تمدنی و در تعامل با ادبیات جهانی می دید. او همین طور سال ها استاد زبان فارسی در فرانسه بود و دانشجویان برجسته ای را تربیت کرد؛ وی استاد راهنمای دکترای شخصیت هایی چون علی شریعتی و پوران شریعت رضوی هم بود.
برای جامعه علمی ایران و فرانسه پژوهش های لازار گنجینه ای باارزش و با این وجود الگویی برای توسعه مطالعات ایران شناسی است. بطور کلی، لازار اثری گسترده در معرفی و تبیین زبان، فرهنگ و ادبیات فارسی در غرب داشته و بعنوان پلی میان فرهنگ ها شناخته می شود. او همین طور به عضویت افتخاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد و جوایز گوناگونی برای خدماتش دریافت کرد. آخرین جایزه او و احتمالا آخرین حضور وی در محافل ایرانی، حضور در خانه فرهنگ ایران در پاریس بمناسبت اعطای «جایزه بنیاد موقوفات محمود افشار» در سال ۱۳۹۶ به وی بوده است.
او عاقبت در روز پنج شنبه پانزدهم شهریور ۱۳۹۷ برابر با ششم سپتامبر ۲۰۱۸، در ۹۸ سالگی چشم از جهان فروبست. به اجمال، پس در اکتبر ۱۹۴۸ (مهر ۱۳۲۷) برای اولین بار به شرق سفر کرد و پا به تهران گذاشت؛ در روزگاری که دانشگاه تهران حاشیه شهر محسوب می شد و خیابان انقلاب فعلی هنوز شکل خیابان به خود نگرفته بود. از برجسته ترین آثار لازار میتوان به این کتاب ها اشاره کرد: دستور زبان فارسی معاصر که یکی از بهترین و جامع ترین دستور زبان های فارسی است و به زبان های غربی نوشته شده و به فارسی هم ترجمه شده است؛ زبان قدیمی ترین متون نثر فارسی که پژوهشی عمیق در بررسی متون نثر فارسی اوایل است؛ اشعار پراکنده قدیم ترین شعرای فارسی زبان: از حنظله بادغیسی تا دقیقی که به تحلیل اشعار شاعران قدیمی فارسی می پردازد؛ فرهنگ فارسی-فرانسه که واژهنامه ای دو زبانه با بالاتر از ۳۰ هزار واژه و اصطلاح است؛ بررسی وزن شعر ایرانی که مجموعه ای از مقالات در حوزه وزن و ساختار شعر فارسی است؛ ترجمه فرانسوی رباعیات خیام و گزیده هایی از غزل های حافظ. آخرین جایزه او و احیانا آخرین حضور وی در محافل ایرانی، حضور در خانه فرهنگ ایران در پاریس به مناسبت اعطای جایزه بنیاد موقوفات محمود افشار در سال ۱۳۹۶ به ایشان بوده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب