چرا زنان نباید در رفتار اجتماعی و سیاسی از مردان تقلید كنند؟
زنان نباید در رفتار اجتماعی و سیاسی خود پا جای پای مردان بگذارند و از آنان تقلید کنند، بلکه باید با ایجاد تحول، بینش و منش جدیدی پیدا کرده و مردان را نیز به آن دعوت کنند.
در این مقاله باتوجه به تبعیض دیرپای حقوقی میان زنان و مردان و ظلم هایی که در طول تاریخ از جانب مردان و حتی گاه خود زنان بر زنان وارد آمده است، و با توجه به تلاشی که از جانب زنان برای احقاق حقوق خود صورت گرفته و همچنان می گیرد؛ به بررسی علل و عوامل ناکامی های حاصله در تحقق شرایط مطلوب می پردازیم و با طرح این شناخت که زنان در جست وجوی آزادی برای خود و حضور در اجتماع، تنها راه را تقلید از بینش و منش و رفتار اجتماعی و شغلی مردان دانسته اند و از خود ابتکاری به خرج نداده اند، به ارائه نظریه زیر خواهیم پرداخت.
این نگرش بر آنست که خاصیت های هر دو جنس در فرد فرد هر انسانی، درآمیختگی تؤامان دارد که در ادامه به توضیح بیشتر آن خواهم پرداخت. عدم توجه به این واقعیت که وجود هر انسان از خاصیت های هر دو بعد جنسیتی شکل گرفته است؛ یکی از عوامل مهم بحران ها در جوامع است.
حال باید دید که این تغییر دیدگاه ها چگونه باید صورت پذیرد؟ برای حصول به این امر چه باید کرد؟ چگونه می توان بر عادات و آداب گذشته غلبه کرد و از چه راهی می توان به ساحل نجات رسید؟
این حقیقت که در سرشت هر فرد انسانی، آمیخته ای از دو خاصیت ذاتی و اخلاقی زنانه و مردانه نهفته است، ایجاب می کند که هم زنان و هم مردان، رفتارهای فردی و خصوصاً اجتماعی خودرا بر طبق این آمیختگی های ذاتی سامان دهند. این نگرش به مفهوم چشم پوشی از آنچه تا حالا حاصل آمده، نیست؛ بلکه دعوتی است به کسب تجربه ای تازه و شناخت دقیق راه و روشی که انسان و جامعه انسانی به آن سخت نیازمند است.
در جوامع اسلامی گرچه قرآن کریم – همان گونه که در ادامه خواهیم دید - امکان رسیدن و نیز راه وصول به کمال را بر مرد و زن یکسان فراهم و اعلام نموده است؛ لکن مسلمانان بدون توجه به این اصل قرآنی، حقوق و قوانین و سنن و آدابی را برای خود وضع کرده اند که نتایج آن همین اوضاع و شرایط تبعیض آمیز و ظلم خیزی است که گریبان گیر زنان شده است و نیز سبب شده که مردان در طول تاریخ به ناحق، خودرا در اعمال این رویه های تبعیض آمیز محق و مجاز بشمارند.
این رویه مزمن تاریخی، سبب شده که زنان خود نیز عامل این شرایط ستم بار شده و در اصطلاح هیزم بیار معرکه شوند تا آنجا که مهمترین گروهِ مانع بر سر راه مبارزات عدالت طلبانه زنان مجاهد؛ غالبا زنان رجعت گرا و پایبند به سنن و آداب تبعیض آمیز، بوده اند.
جایگاه زن در قرآن
در اینجا بر سر آن نیستیم که به ذکر آیات و مطالبی بپردازیم که نشان دهنده خلقت واحد و در نتیجه حقوق مساوی بین زن و مرد هستند، برای اینکه به این مطالب در کتاب های بی شماری پرداخته شده است. از خلقت مساوی زن و مرد گرفته «أنا خَلَقناکُم مِن ذَکَرِ وَ اُنثی» تا امکان مساوی رسیدن به کمال و شکوفایی، از حقوق مساوی برای تحصیل مال و ثروت تا دارا بودن حق رأی در میادین اجتماعی و از همه مهم تر، آیاتی که زنان مؤمن بعنوان اسوه و الگو نه فقط برای زنان که برای همه انسان ها و مؤمنین معرفی می گردند.
در این مقال بیشتر به دنبال آن هستیم که نشان دهیم وقتی در دین اسلام از زن سخن می رود تا چه حد، زن بعنوان یک فرد انسانی مطرح است. در کجا و تا چه حد نشانی سمبلیک داشته و دارای دید جنسیتی بوده و در کجا و تا چه میزان اشاره به خصوصیاتی دارد که با انسانیت مرد و زن سرو کار دارد و هم زن و هم مرد می توانند واجد آن خاصیت ها و خصوصیات شوند.
خانواده را بعنوان یک واحد اجتماعی متشکل از زن و مرد بررسی می نماییم که در آن هم زن و هم مرد از جهاتی نقشی خاص و ویژه خود و از جهاتی دیگر، نقش و وظیفه ای مشترک ایفا می کنند. همین طور به بررسی این مساله خواهیم پرداخت که چه نوع رابطه ای میان زن و مرد می تواند زیر بنای یک واحد اجتماعی و در نتیجه یک جامعه سالم شود.
در ابتدا باید متذکر شویم که خانواده دارای دو نقش کلیدی است که در آن، از یک سو امکان خودشناسی و تکامل روحی برای زن و شوهر از ارتباط متقابل آنان فراهم می آید و از دیگر سو هویت و شخصیت فرزندان پایه ریزی می شود و شکل می گیرد.
قرآن یکی از خصوصیات بارز ازدواج و تشکیل خانواده را استقرار روحی و انسانی می داند. "لتسکنوا" را اگر سکینه و استقرار بگیریم و اگر اصطلاح روانکاوی را به یاد آوریم که اگر کسی صاحب خانه وجودی خود بوده و استقرار پیدا کرده باشد در آن صورت خودرا شناخته است؛ خواهیم دید که قرآن کریم خانواده را محل خودشناسی و استقرار روحی معرفی می کند. نیز مسلم است که همانطور که آیه شریفه بدان اشاره می کند خودشناسی؛ رحمت و صلح و آرامش و تعادل را به دنبال دارد.
تحقیقات علمی ثابت کرده است که شخصیت انسان در چند سال اولیه زندگی وی پایه ریزی می شود. نقش پدر و مادر در رشد فرزند و شکل گیری شخصیت او زیر بنایی است. نوزاد انسانی بر خلاف سایر جانداران برای زنده ماندن به والدین وابسته است. این نقش هم به لحاظ رشد فیزیولوژیکی فرزند و هم به جهات رشد روانی و معنوی همه اعضای خانواده اهمیت دارد.
باتوجه به این دو نقش است که حضور خانواده برای رشد و شکوفایی و پرورش نسل انسان ضروری و اجتناب ناپذیر است.
مادر و پدر هر کدام با خاصیت های مادرانه و پدرانه خود در ساختار سه گانه اولیه "پدر- مادر - فرزند" بنیان های اولیه شخصیتی فرزند را پایه ریزی می کنند. حضور هر دو از ابتدا، هم به لحاظ رشد جسمانی و هم بعنوان الگوی شخصیتی لازم است.
خانواده یک واحد و زیربنای اجتماع و محیط پرورش و تربیت نسل برای اجتماع است. در این واحد در ابتدا در بعضی موارد نادر، نقش مادر و پدر متفاوت می باشد اما در دیگر موارد اخلاقیات انسانیِ مادر و پدر است که نسل را به بار می آورد.
اگر نقش پدر و نقش مادر را با خصوصیات خاص هر کدام به صورت سمبلیک در نظر بگیریم و بگوییم برای رشد فرزند هر دو لازم است، می توان اظهار داشت که برای رشد و توسعه و تکامل همه جانبه و متعادل اجتماعی نیز به مادرگونگی و پدرگونگی هر دو نیاز است. لازم است که هر فرد جامعه، شامل زن یا مرد؛ با خاصیت های تؤامان هر دو نقش، ایفای وظیفه کرده و در هر موقعیت و در هر کاری، مراقبت داشته و هم موضع مادرانه و هم موضع پدرانه داشته باشند.
از آنجا که در پرورش نسل تنها بعد فیزیولوژیکی کفایت نمی کند، می توان اظهار داشت که حضور وجوه پدرگونگی و مادرگونگی در خانواده موجب رشد و شکوفایی و تکمیل شخصیت فرزند می شود.
مبنا قرار دادن جنسیت بعنوان امری محتوم برای خصوصیات شخصیتی انسان، اکتفا کردن به جنبه غریزی و فیزیولوژیکی و درجا زدن است.
السابقون السابقون اولائک المقربون
مولوی مرحله فراتر رفتن از وضعیت مختلف و رسیده به درجات بالاتر را به خوبی بیان می کند: "از جمادی مردم و نامی شدم.... "
فرهنگ انسان در اثر فراتر رفتن از جنبه غرایز خود به وجود می آید.
فضیلت و اخلاق، امری انسانی است؛ نمی توان آنها را بین انسان ها تقسیم کرد و مثلا بعضی را بطور فطری صاحب فلان فضیلت و بعضی دیگر را صاحب فضیلت دیگری دانست. مثلا مهربانی و مراقبت را به مادران اختصاص داد و قدرت را به پدران.
فضیلت هایی که در خانواده فرزندپرور هستند و به هنگام خردسالی از جانب مادر و برخی از طرف پدر اعمال می شود، مانند مهربانی و مراقبت و مدیریت و قاطعیت و انضباط و ادب و غیره را نمی توان به زن یا مرد اختصاص داد.
اخلاق و رفتار مادرگونه و پدرگونه ای که در خانواده برای پرورش نسل لازم است در زندگی اجتماعی هم لازم است. به این معنا که در زندگی و در کارهای اجتماعی، هر مرد و زنی برای خود هم مرد است و هم زن، هم پدر است و هم مادر. این خصوصیات محدود به مادر بودن در درون خانواده نمی ماند. هنگامی که در برخورد با مسائل زندگی، قاطعیت و اعمال قدرت -ویژگی پدرانه- لازم است، بایستی در عین حال با مهر و عطوفت -مادرگونه- به جوانب عمل هم توجه گردد تا موجبات کمال و عدم اضرار بیشتر فراهم گردد و ضرری متوجه کسی و چیزی نشود.
در چنین حالتی است که واحد خانواده و روابط موجود در آن، در خدمت الگو بودن برای روابط اجتماعی قرار می گیرد.
در آموزه ها و ادبیات دینی ما حضرت فاطمه زهرا، حلقه پیوند وحی و امامت است؛ همچنان که به اعتقاد مسیحیان، حضرت مریم دارای خاصیت خداوندگاری است. به مادرگونگی فاطمه زهرا و مریم، می توان بعنوان سمبلی برای روابط مراقبت آمیز اجتماعی و خلق و پرورش و نگهداری و نیز ایجاد زمینه های نوآوری و تحول نگریست. سمبلی برای فضیلت هایی که هم مردان بدان دعوت می شوند و هم زنان.
هر فرد انسانی در زندگی و در رفتار اجتماعی و نیز در ضمن مدارج کمال خود، بطور دائم نیازمند شرایط و محیطی است که در آن با حوصله، دقت و نیز مهربانی و عطوفت، به پرورش فکر و ایده خود پرداخته و بعد از حصول نتیجه؛ مرحله دیگری را آغاز کند. انسان ها گرچه به ظاهر جدا از هم به نظر می رسند اما امورشان به هم آمیخته و پیوسته است. بدین جهت می توانند و باید بطور مشترک محیط پرورش و بالندگی فکری را برای یکدیگر فراهم آورند -خصلت مادری- تا به نتیجه مطلوب برسند.
بنی آدم اعضای یک پیکرند که در آفـرینش ز یک گوهرند
اگر در راه فرهنگ و تمدن بشری و در رشد صنعت و تکنیک، خصلت مادرگونگی یعنی مواظبت و مراقبت هم مدنظر می بود، جهان هیچ گاه به وضعیت امروز نمی رسید، که همگان نگران تخریب کره زمین باشند. آیا همراه و در کنار پیشرفت سریع و شگفت آور صنعت، انسانیت آدمی متحول شده است؟
چگونه می توان در دنیایی -مردانه - که پول، اسلحه و قدرت حرف اول را می زند، ندای دیگری مانند صدای عشق و حمایت و تحمل مادرانه سر داد؟
از صدای سخن عشق ندیدم خوش تر یادگاری که در این گنبد دوار بماند
آیا نباید در دنیایی -مردانه- که در خیلی از امور اجتماعی زور بازو حاکم شده است؛ به تحمل و همدلی روی آورد؟ آیا جز کاربرد محبت مادرانه راهی دیگر هست؟
مادرگونه اندیشیدن و رفتار کردن، منش و خصلتی است که در کنار مردانه عمل کردن؛ با ذات و سرشت انسان ها عجین است و می تواند افراط گرایی های دنیای مردانه امروز را تعدیل بخشد.
بخشی از ادبیات فمینیستی در جهان امروز، با پرداختن به خصوصیات مادری مخالف است، از آن جهت که به غلط، مادر بودن را خصلتی بیولوژیک و فقط خاص زنان انگاشته و آنرا مساوی با خانه نشینی بانوان و پشت کردن به دنیای کار کردن می داند. در صورتیکه اگر به خصوصیات مادری؛ آنگونه که گفته شد، بنگریم و آنرا سمبل تحمل و محبت و مراقبت بدانیم که مردان و زنان مشترکا به آن نیاز دارند؛ در این صورت زمینه تنش زدایی و صلح را در خیلی از امور به وجود آورده ایم.
زنان به سبب فشاری که در طول تاریخ متحمل شده اند، نخستین گام را برای رهائی و برابری خود، در تقلید از مردان دیدند.
آنان بجای بهره گیری از شیوه های نوین و منطبق با خوی و سرشت طبیعی مادرانه، در انتخاب راه و روش و شیوه های رفتاری خویش با مردان و حتی در انتخاب شغل و جایگاه اجتماعی خود، به همان روش های دیرینه مردانه روی آورده و در نتیجه، ادامه وضع گذشته را سبب شدند.
رویکرد غلط به این ظلم و تبعیض تاریخی و نظام مردسالارانه را در بعضی از خانواده ها نیز مشاهده می نماییم. در برخی از خانواده هایی که خودرا مدرن نیز می دانند؛ زنان به شکلی جای مردان اقتدار طلب را گرفته اند که زمام اداره خانه را در دست گرفته و حق هرگونه تصمیم گیری و حتی مشاوره را نیز از همسر خود ربوده اند. آیا در چنین خانواده ای، مرد می تواند الگوئی سازنده و نقش آفرین برای تربیت فرزندان خود باشد؟
مارگارت میچر لیش در کتابی به نام "خانه بی پدر" می نویسد: "امروزه نقش ها در واحد خانواده که در آن پدر، مادر و فرزندان هر کدام نقش ویژه خودرا در گذشته داشته اند، از بین رفته است. نقش مدیریت کاری پدر معنای خودرا بطور وسیعی از دست داده است. فرزندان اگر خواسته ای داشته باشند به مادر رجوع می کنند. در چنین شرایطی است که پدر احساس می کند؛ کنار گذاشته شده است. اینجاست که شک و تردید نسبت به نقش پدر در خانواده ها مشاهده می شود."
در پی حذف نقش پدر و مدیریت وی در خانواده های به اصطلاح مدرن، خاصیت های ایده آلی پدری نیز کم رنگ شده، بدون آن که جامعه به تعریف تازه ای از "پدر بودن" رسیده باشد. باید توجه داشت که جایگاه پدر و نقش وی در خانواده به دستور دادن و مدیریت، خلاصه نمی گردد، بلکه پشتیبان و حامی و محافظ بودن، همدلی و همزبانی با افراد خانواده است که می تواند از پدر الگوئی برای فرزندان بسازد.
با کاهش نقش "پدر" در مجموعه روابط خانوادگی، فرزندان و خصوصاً پسران که به هنگام هویت یابی، به "الگوی پدر" نیاز دارند؛ گرفتار سردرگمی شده و به بحران های ناشی از بی هویتی؛ نظیر اعتیاد؛ بی انگیزگی و بی هدفی گرفتار می شوند.
کوشش برای حفظ خانواده سالم، زیربنای کوشش برای پیشرفت اجتماع و صلح و امنیت در جامعه و جهان است.
همبستگی خانوادگی زمینه را برای همبستگی اجتماعی فراهم می آورد. نباید آنرا آسان از دست داد. اگر عدم استقلال مالی زنان در گذشته موجب می شد که ظلم و بدرفتاری همسران خودرا تحمل کرده و از جدائی و طلاق اجتناب ورزند، نباید امروز که به صورتی از استقلال و بی نیازی مالی دست یافته اند، با بروز هر مسئله ناگوار و ظهور هر گونه اختلافی؛ راه جدائی را در پیش گیرند.
برای همبستگی خانوادگی تعریف جدیدی باید یافت: آگاهی از اهمیت خانواده و رواج راه و رسم گفت و گو در روابط درون خانواده.
در مورد کلمه "رجال " که در قرآن کریم آمده است؛ بحث های مبسوطی انجام شده که نیازی به ذکر آن در این مجال نمی بینیم، همین قدر باید دانست که منظور قرآن از این کلمه، هم شامل مردان است و هم شامل زنان. بدین جهت می توان اظهار داشت که در حوزه قوانین مدنی؛ نبایستی هیچ نوع تفاوتی بین زن و مرد وجود داشته باشد. هرکجا که قرآن به مرد و زن اشاراتی دارد؛ می توان آنرا وجوه مختلف در یک انسان به شمار آورد.
جهان امروز از جهت رفتار آدمیان با یکدیگر و با طبیعت بسیار تاسف برانگیز است.
زنان باید این آگاهی را پیدا کنند که تا حالا در اجتماع بیشتر به تقلید از راه و روش مردان در اجتماع پرداخته اند و الان بایستی مردان را به راه دیگری دعوت کنند. با خلاقیت و حوصله پارادایم عشق و مادرگونگی را در روابط اجتماعی و سیاسی پر رنگ کرده و مردان را به اصلاح رفتار خود دعوت کنند.
گفته می شود مدت هاست، امکان فعالیت مساوی به زن و مرد داده شده است اما بازهم تعداد دانشمندان و مدیران و نویسندگان زن کمتر از مردان است! در جواب باید گفت چه در قدیم که امکان رشد و بالندگی و پروش از زن گرفته می شد و چه حالا که در برخی از جوامع زنان را تنها به جنسیت می آرایند هر دو سبب شده تا امکان پیشرفت و رشد از زنان گرفته شود و تعداد زنان در این مناصب بالا کمتر باشد و البته این میزان کم، نمی تواند دلیلی برای کمبود چنین استعدادی در خانمها باشد.
گفته صریح قرآن است که زن و مرد بالقوه امکان رسیدن به کمال انسانی را دارند.
آیا نباید در دنیایی -مردانه- که در خیلی از امور اجتماعی زور بازو اقتدار گرایی و منفعت طلبی حاکم شده است؛ به تحمل و همدلی روی آورد؟
در تحقیق ده ساله ای که یک گروه روانشناس به مدیریت خانم کارین فلاکه Karin flak انجام داده اند و در آن پروژه چند خانواده را به مدت ده سال زیر نظر داشتند که وظیفه آنان برخورد یکسان و انتظارات یکسان با پسر و دختر خانواده بوده است به این نتیجه رسیده اند که پسران آن خانواده ها نسبت به پسران دیگر در اجتماعشان مهربان تر با مراقبت و دور از عنصر رقابت رفتار می کنند.
بایستی شرایطی را فراهم نمود که در آن، فاکتورهای اقتصادی و قدرت، تنها معیار موفقیت و فضیلت نباشد. بلکه تواضع، محبت و تقوی و مراقبت و احترام، برانگیزاننده انسان باشد. چنین جامعه ای را جامعه گفت وگویی می نامند که در آن گفت و گو و دیالوگ مبتنی بر شرایط و لوازم انسانی ارتباط انسان ها با یکدیگر را شکل می دهد.
در چنین جامعه ای است که زنان به سبب قابلیت های کنونی خود، می توانند نقش مهم تری در صحنه اجتماع داشته و در اداره امور نقش آفرینی کنند.
به عبارت دیگر؛ حال که مقرر است عشق و همدلی و احترام و دیگر معیارهای اخلاقی، نقش بیشتری نسبت به گذشته در تنظیم روابط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایفا کنند؛ بدیهی است که زنان به سبب دارا بودن چنین خاصیت هائی نقش پررنگ تری را در این وادی بازی می کنند و بر دوش خواهند داشت.
* فارغ التحصیل رشته تعلیم و تربیت از دانشگاه آلمان و مترجم کتاب «گفتگو ؛ راز با هم اندیشیدن»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب