برنامه ملی پاسداری از هنر خوشنویسی و نقش وزارت میراث فرهنگی
روند مستندسازی و تدوین پرونده و ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» در یونسکو در قالب مأموریت کمیسیون ملی یونسکو-ایران و اقدامات وزارت میراث فرهنگی، گرشگری و صنایع دستی را چطور می توان ارزیابی کرد؟
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، از ۲۵ آذرماه که برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران در شانزدهین اجلاس کمیته بین الدول پاسداری از میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید، کارشناسان و فعالان حوزه میراث فرهنگی و هنرهای سنتی از زوایای مختلف، این رویداد را مورد نقد و بررسی قرار دادند.
رویدادی که با انتشار خبر ثبت خوشنویسی ایران در رسانه ها با انتقاد فعالان این عرصه مواجه گردید که «ثبت خوشنویسی بعنوان عنصر فرهنگی ناملموس با پذیرش برنامه پاسداری خوشنویسی بسیار متفاوت می باشد و هنوز هنر خوشنویسی ایران مستقل ثبت نشده است.»
این گروه از کارشناسان معتقدند که «ثبت خوشنویسی ایران بعنوان عنصر فرهنگی ناملموس با پذیرش برنامه پاسداری خوشنویسی بسیار متفاوت می باشد، این مورد در گزارش رسمی سایت یونسکو وجود دارد که عنوان آن برنامه خوب حفاظت از هنر خوشنویسی ایران است که ایران پرونده خوشنویسی را در بخش «برنامه های خوب حفاظتی» مطرح کرده و در کمیته بین الدول صرفاً «پذیرفته شده» تا بعنوان یک تجربه خوب مورد استفاده سایر کشورها قرار گیرد.
اما مصطفی پورعلی مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی با بیان انواع ثبت های ذکر شده در کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس (۲۰۰۳) معتقد است: اتفاقا پرونده خوشنویسی ایران سال جاری در فهرستی به ثبت رسیده که به لحاظ فنی از دو لیست پیشین (فهرست میراث در خطر و لیست معرف) سطح بالاتری دارد و ثبت در این لیست نیازمند آن است که یونسکو و کمیته های ارزیابی آن قانع شوند که آن عنصر ضمن هماهنگی با اهدافی که در ابتدا گفته شد از وضعیت پاسداری خوبی هم برخوردار می باشد.
وی می گوید: برای ایران بسیار راحتتر بود خوشنویسی را در فهرست معرف نظیر کاری که ترکیه یا کشورهای عربی کرده اند به ثبت برساند؛ اما به سبب اهمیت مبحث و شأن این هنر در ایران، تصمیم گرفته شد خوشنویسی در فهرستی به ثبت برسد که از سطح فنی بالاتری برخوردار می باشد.
فصل چهارم «کنوانسیون بین المللی حفظ میراث فرهنگی ناملموس (معنوی)» (The Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage) در سال ۲۰۰۳ با پیشبینی سه بخش «فهرست معرف (نمونه) میراث فرهنگی ناملموس بشری» (IV. Safeguarding of the intangible cultural heritage at the international level که معرفی کننده میراث ناملموس بشری توسط کشور ذیربط است - ماده ۱۶ کنوانسیون)، «فهرست میراث فرهنگی ناملموس نیازمند حراست فوری» (Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity که نمایانگر مواریث نیازمند حفاظت فوری توسط کشور متعاهد ذیربط کنوانسیون است - ماده ۱۷) و «برنامه ها، طرح ها و فعالیتهای حراست از میراث فرهنگی ناملموس» ( List of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding موارد در ارتباط با حراست از میراث فرهنگی ناملموس و ترویج اصول و اهداف کنوانسیون مزبور (رجوع شود به ماده ۱۸ کنوانسیون) ابزار جدیدی برای پاسداری از این جنبه مهم از فرهنگ بشری بوجود آورده که بحث و تصمیم گیری در مورد آن موارد بر عهده کمیته بین الدول پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس است، که پرونده خوشنویسی ایران در همین بخش سوم به ثبت رسیده است
این در حالی است که علی اشرف صندوق آبادی نایب رئیس شورایعالی انجمن خوشنویسان ایران پیرامون ثبت برنامه پاسداری خوب خوشنویسی می گوید که از کمیسیون ملی یونسکو- ایران درخواست کرده گزارشی را از آغاز روند تدوین تا ثبت نهایی پرونده برنامه پاسداری خوشنویسی به این انجمن عرضه کند که ابهام ها رفع گردد.
او عنوان کرد: ایران ۱۴۰۰ سال سابقه خوشنویسی دارد، ترکیه پس از قرن دهم به واسطه ایرانی ها کارهایی را در زمینه خوشنویسی انجام داده است، همه این کشورهای همزمان درخواست ثبت داشته اند.
گزارش کمیسیون ملی یونسکو-ایران از روند ثبت برنامه پاسداری از خوشنویسی در یونسکو
در همین چارچوب کمیسیون ملی یونسکو-ایران هم هفته گذشته در گزارشی درباره روند ثبت پرونده خوشنویسی توضیح داده است که در پرونده مزبور، مندرج در سایت رسمی بخش میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، آمده است که برنامه فوق با مشارکت ۴ وزارتخانه (وزارت میراث، وزارت ارشاد، وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم) و هم ۲ مؤسسه مردم نهاد (انجمن خوشنویسان ایران و انجمن خوشنویسان نوین) در ایران انجام می شود.
در این گزارش آمده است: در پرونده فوق ذکر شده «سنت خوشنویسی همواره با عمل نوشتن در تاریخ قلمزنی ایران مرتبط بوده» (The tradition of calligraphy has always been associated with the act of writing in the history of Iranian penmanship) که تحولاتی مانند رواج صنعت چاپ، تایپ کامپیوتر ای رو به افول رفت. اما از سال ۱۹۸۵ میلادی تصمیم گرفته شد با تدوین یک برنامه ملی (با چشم انداز ۴۰ ساله تا ۲۰۲۵ میلادی)، توسط مراجع دولتی و غیردولتیِ پیشگفته، از این اتفاق جلوگیری شود.
پرونده مزبور با ذکر اینکه «هنر خوشنویسی در بین مجموعه هنرهای سنتی ایران» قرار دارد و «هنر و مهارت خوشنویسی در شمار میراث فرهنگی ناملموس ایران است که قدمتی بسیار طولانی دارد» نگرانی برای «صیانت از سنت خوشنویسی ایران» را دغدغه جدی برای همه دست اندرکاران علم، ادب و هنر همینطور مردم ایران به شمار آورده و اجرای این برنامه را در جهت حفظ سنت خوشنویسی برشمرده است
کمیسیون ملی یونسکو-ایران در این گزارش توضیح داده است: تدوین گران پرونده کشورمان خاطر نشان کرده اند «با توجه به وجود این سنت در سایر کشورها، بخصوص کشورهای عربی و اسلامی» توجه به این میراث ناملموس میتواند ضامن احترام به فرهنگ ها، دوری از تعصبات، تعامل فرهنگی میان کشورها بخصوص کشورهای عربی و اسلامی، احترام به تنوع فرهنگی و تقویت خلاقیت و... شود که هم راستا با اهداف کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس است.
ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» فراتر از معرفی
اکنون شروین معظمی گودرزی مدیر بخش میراث فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران در دفاع از آنچه برای ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» اتفاق افتاده، توضی داده است: ایران با نوشتن «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» ادعا می کند به الگویی رسیده که می تواند از خوشنویسی در ایران پاسداری کند، در حالیکه پرونده های سایر کشورها مانند ترکیه و عربستان فاقد چنین ادعایی است.
معظمی بیان نمود: ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که ثبت در لیست «برنامه ها، طرح ها، و فعالیتهای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس» به معنای آن است که عنصر میراث فرهنگی مورد نظری که برای آن برنامه عرضه شده است هم در دل همین پرونده به ثبت رسیده و تنها وظیفه کمیته بین دولتی در مورد پرونده ها، این است که به بررسی صلاحیت ثبت آن پرونده ها بپردازد.
مدیر بخش میراث فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران اضافه کرد: این اقدام آن قدر مهم می باشد که یونسکو برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در سطح بین المللی فصل مشخصی را تحت عنوان پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در بعد بین المللی یعنی فصل چهارم کنوانسیون را به آن مختص کرده است. این فصل متشکل از سه ماده از ماده ۱۶ تا ماده ۱۸ است. ماده ی شانزدهم در ارتباط با ثبت عناصر میراث زنده در "فهرست معرف میراث فرهنگی ناملموس بشریت" است که تنها به رؤیت پذیرتر شدن عناصر میراث فرهنگی می پردازد.
ماده هفدهم به «فهرست میراث فرهنگی ناملموس نیازمند پاسداری فوری» مربوط است که اساسا به پاسداری از عناصر مورد بحث می پردازد. ماده هجدهم دفتر ثبت «برنامه ها، طرح ها، و فعالیتهای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس» است. ثبت از نوع سوم از همه مهمتر و سخت تر بوده چون که دولت پیشنهاددهنده باید علاوه بر اقدامات پاسدارانه ای که در پرونده های ذیل لیست های دیگر هم می آید، باید برنامه مشخصی را برای اقدامات خود عرضه دهد
ثبت برنامه های پاسداری از میراث ناملموس بسیار مهم تر از ثبت در لیست های دیگر
گودرزی تصریح کرد: به نظر من ثبت برنامه ها و فعالیتهای در ارتباط با پاسداری از میراث ناملموس بسیار مهم تر از ثبت در لیست های دیگر است چون که دولت مورد نظر متعهد به انجام برنامه مشخصی برای پاسداری از میراث زنده مورد نظر می شود. نکته مهم این است که وقتی پرونده ای را در چارچوب ماده هجدهم ثبت می کند به این معناست که یونسکو وجود میراث فرهنگی مورد نظر را پذیرفته که در پس آن برنامه ی در ارتباط با آنرا مورد بررسی قرار داده و نهایتا قبول کرده است.
مدیر بخش میراث فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران خاطرنشان کرد: مطابق بند اول ماده ۱۸ کنوانسیون ۲۰۰۳، کمیته بین دولتی بر اساس پیشنهادهای تسلیم شده از جانب کشورهای عضو و هماهنگ با معیارهایی که قرار است، این کمیته، تعریف و به وسیله مجمع عمومی وضع شود به شکل دوره ای برنامه ها، طرح ها و فعالیتهایی کشوری، زیرمنطقه ای یا منطقه ای را برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس که تشخیص می دهد بشکلی مناسب اصول و اهداف این کنوانسیون را منعکس می کند انتخاب و ترویج خواهد نمود. در این راستا نیازهای ویژه کشورهای درحال توسعه را در نظر می گیرد.
او افزود: مطابق بند سوم ماده ۱۸، کمیته عملیاتی سازی، طرح ها، برنامه ها و فعالیتهای یاد شده را با انتشار تجربه های موفق همراه می کند و در این راستا راهکارهایی را مورد استفاده قرار می دهد که قرار است توسط همین مرجع وضع شود.
اقدام ارزشمند وزارت میراث فرهنگی برای ثبت هنر سنتی خوشنویسی ایران در یونسکو
گودرزی اظهار داشت: تهیه چنین پرونده هایی خیلی سخت است و بنابراین هم تعداد این نوع از پرونده ها در لیست های سه گانه یونسکو در کنوانیسیون ۲۰۰۳ خیلی کم است. از میان ۶۲۹ میراث فرهنگی ناملموس که توسط ۱۳۹ کشور که از زمان تشکیل کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ۲۰۰۳ تابحال به ثبت جهانی رسیده است، تنها ۳۸ پرونده در ارتباط با برنامه ملی پاسداری بوده یعنی حدود یک شانزدهم پرونده ها است.
مدیر بخش میراث فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران درباره «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» که بعنوان هفدهمین عنصر فرهنگی ناملموس ایران در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، اظهار داشت: هنر سنتی خوشنویسی ایران در برنامه ها، طرح ها و فعالیتهای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است و این نخستین اقدام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است که چنین برنامه ای را نوشته که جا دارد از تمام دست اندرکاران این پرونده همچون نویسندگان، مدیران و کارشناسان میراث فرهنگی قدردانی کرد.
حضور هنر خوشنویسی در جای جای زندگی مردم
گودرزی اظهار داشت: این ثبت جهانی به پایداری همیشگی هنر خوشنویسی ایرانی کمک بسیار مهمی می کند و می توانیم یک برنامه جدی تر با حضور کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، اساتید خوشنویسی و کارشناسان یونسکو بنویسیم که به زبان انگلیسی نشر شود تا بعنوان یک الگو برای سایر کشور بر روی سایت یونسکو قرار گیرد تا کشورهای دیگر بتوانند از این برنامه استفاده کنند و آنرا با عنایت به شرایط و مقتضیات برای کشور خود بومی سازی کنند.
بررسی ها نشان داده است که پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» به خوبی کلیت هنر خوشنویسی را معرفی کرده است و برنامه های خویش را برای این پاسداری آن اعلام نموده است. این برنامه نشان داده است که دستگاههای دولتی به همراه سازمان های مردم نهاد مربوطه در کنار یکدیگر دست به دست هم دادند تا چنین برنامه ای نوشته شود که در زندگی مردم جامعیت داشته باشد
مدیر بخش میراث فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران اظهار داشت: از دید یونسکو پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس به معنای منجمد کردن این نوع از میراث نیست. یعنی قرار نیست که میراث زنده عینا همانی باشد که در گذشته بوده است، بلکه با تغییر زندگی و بنا به مقتضیات روز اجتماع مورد نظر امکان دارد تغییراتی در آن میراث به وجود آید.
او اضافه کرد: پرونده ارسالی به یونسکو نشان داده است که به شکلی همه از خوشنویسی استفاده می نمایند برای مثال در کتب درسی مقاطع مختلف از فونت هایی با عنایت به رسم الخط ایرانی استفاده شده است. خوشنویسی در جای جای زندگی مردم حضور دارد و مثال های فراوانی برای آن وجود دارد. زیبایی این میراث فرهنگی ناملموس در جاری و ساری بودن آن است که خویش را با شرایط روز کنونی تطبیق داده است و با خلاقیت ایران این هنر ماندگار می شود.
ثبت خوشنویسی توسط ترکیه صرفاً جنبه معرفی دارد
گودرزی درباره ثبت هنر خوشنویسی ترکیه در لیست معرف میراث فرهنگی ناملموس بشریت اظهار داشت: این نوع ثبتی که ترکیه انجام داده است صرفاً جنبه معرفی دارد در حالیکه ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» فراتر از معرفی است و جمهوری اسلامی ایران در این پرونده علاوه بر معرفی هنر خوشنویسی نشان داده است که این هنر در ایران سابقه طولانی دارد و جزو میراث فرهنگی ناملموس ایران است یعنی هنری که وجود داشته و دارد که برای آن برنامه نوشته می شود. این تصور برای عده ای از افراد وجود دارد که چرا وزارت میراث فرهنگی هنر خوشنویسی ایران را ثبت نکرد در حالیکه این تصور اشتباه است.
مدیر بخش میراث فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران اضافه کرد: هنر خوشنویسی همچون بوستانی است که ترکیه و عربستان و کشورهای همراه آنان تنها به عرضه تصویری از این بوستان بسنده کرده اند، در حالیکه ایران برای این ماندگاری و رؤیت پذیری بیشتر این بوستان، برنامه عرضه کرده است.
فهرست ثبت اقدامات خوب پاسدارانه مطابق با روح کنوانسیون ۲۰۰۳
او تصریح کرد: همان گونه که دبیر سابق کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ۲۰۰۳، خانم سیسل دویل، در مصاحبه خود با هانا اشرایبر و لوکاس لیزینسکی اعلام نموده است، لیست ثبت اقدامات خوب پاسدارانه مطابق با روح کنوانسیون ۲۰۰۳ بوده و بهترین نوع ثبت است و همیشه جاری و ساری است و با ثبت آن فعالیت ها و آموزش ها ادامه دارد.
گودرزی افزود: با توجه به این که تنها ۱۸ سال از عمر کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ۲۰۰۳ می گذرد، ۱۸۰ کشور عضو آن هستند که نشان از سرعت نفوذ این کنوانسیون دارد. اولین کشورهایی که به این کنوانسیون پیوستند، هیچ کدام اروپایی نبودند. الجزایر اولین کشور و سپس ژاپن، کره جنوبی، چین و گابن عضو این کنوانسیون شدند.
مدیر بخش میراث فرهنگی ناملموس در مرکز میراث ناملموس تهران بیان نمود: هرچند تهیه این نوع از پرونده ها دشوارتر از دو نوع دیگر است، اما امیدوارم بیشتر از پیش مورد نظر مدیران مربوطه قرار بگیرد چون که بر این باورم که عناصر میراث ناملموس بسیاری در ایران وجود دارد که میتوان برای آنها برنامه ی ملی و حتی منطقه ای و فرامنطقه ای تهیه کرد.
منبع: جوان بین
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب