به مناسبت ۳۰ فروردین، سالروز درگذشت سعدی افشار :
سعدی افشار یگانه ای در نمایش های تخت حوضی
به گزارش جوان بین بهروز غریب پور کارگردان تئاتر اظهار داشت: سعدی افشار یگانه ای در نمایش های تخت حوضی بود که هم نام نیکی از خود بجای گذارد و هم شایسته این احترام و عزت بود.
۳۰ فروردین ماه سالروز درگذشت یکی از چهره های ماندگار عرصه هنرهای نمایشی کلاسیک ایران یعنی سعدی افشار است. افشار (زادهٔ ۱۳۱۳ در استان زنجان – درگذشته ۳۰ فروردین ۱۳۹۲ در تهران) بازیگر کمدی ایرانی بود که در نمایش های موسوم به سیاه بازی، تخته حوضی یا روحوضی به ایفای نقش می پرداخت.
این هنرمند مبدع ابتکارات جدید در هنر سیاه بازی بود و بداهه گویی ها و حرکات موزون مینیاتوری اش سیاق شخصی و منحصربه فردی بود که به لطف این خاصیت ها توانست به جایگاهی ماندگار برسد.
بهروز غریب پور کارگردان تئاتر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به توضیح شناخت خویش از سعدی افشار و شخصیت ایشان پرداخت که این گفت و گو در ادامه آمده است.
غریبپور در ابتدا و توضیح شخصیت هنری سعدی افشار بیان کرد: آقای سعدالله رحمت خواه که بعدها با نام سعدی افشار شناخته شد خود ماجرایی دارد؛ ایشان در یک گروهی بازی می کرد و آنجا این مساله عنوان شد که اسم ایشان نامأنوس است و بهتر است اسمی باشد که مردم بتوانند تکرار کنند و سر زبان ها بیفتد. وقتی سر زبان ها افتاد طبیعی است که البته خودش ناراضی بود از این که اسم حقیقی خودرا از دست داده است اما بعنوان سعدی افشار موجودیت هنری وی اعلام گردید و در یک شرایطی هم قرار گرفت و شانس آورد که در موقعیتی به جای مهدی مصری که یکی از سیاه بازان معروف بود، ایفای نقش کند.
و بعد از آن در یک شرایطی قرار گرفت که تمامی رقبایش و هم کسانی که سیاه بازی می کردند به تدریج از بین رفتند (آخرین آنها آقای یوسفی بود که بسیار هم موفق بود) و سعدی افشار به هر حال یگانه ای در نمایش های تخت حوضی شد و هم نام نیکی از خود بجای گذارد و هم شایسته این احترام و عزت هم بود.
به جز کنار رفتن تدریجی کسانی که در این عرصه فعال بودند، چه چیزی موجب به چشم آمدن و درخشش سعدی افشار شد؟
سعدی افشار زمانی که پیتر بروک (کارگردان نوآور تئاتر و سینمای بریتانیایی) به ایران آمد و به مناسبت جشن هنر نمایش های سنتی ما را می دید، جلب توجه کرد و بعد ایشان در جشنواره آونینون فرانسه حضور پیدا کرد و معلوم شد که استعداد فوق العاده ای در بداهه سازی دارد چنان که تمامی سیاهان تخت حوضی چنین استعدادی دارند و این شایستگی سبب شد که تا حدودی برای یک فستیوال، اعتبار جهانی پیدا کند.
آن چیزی که سعدی افشار را متمایز می ساخت این بود که تحرک فوق العاده کمی روی صحنه داشت و بیشتر متکی به لهجه سیاه و بازی خوب و فی البداهه خود بود و بازی اثرگذاری را به نمایش می گذاشت؛ به هر حال تمایز سعدی افشار بیشتر در خشی بود که در صدای خویش داشت و البته لحن فوق العاده جذاب و ماندگارش هم در این مهم اثرگذار بود.
ایشان برای این کار آموزشی دیده بودند؟
نه اصلاً. آموزش در دنیای نمایش های سنتی ما همیشه غیرمستقیم است؛ مثلاً خودش سالیان سال بازی مهدی مصری را می دیده است و حتی زمانی که به ایشان می گویند مهدی مصری به دلیلی نمی آید و شما بجای ایشان بازی کنید، در مصاحبه ای گفته بود که تنم می لرزید که بجای وی بازی کنم.
بر این اساس معلمان هنرهای سنتی غالباً آکادمیک نیستند و طبعاً خود اقای افشار هم مستثنی نبود و بوسیله دیدن نمایش های مختلف تخته حوضی بود که مهارت پیدا کرد و سپس تجربه فوق العاده ای که روی صحنه داشت؛ علاوه بر این افشار بسیار حاضرجواب بود. مانند تمامی سیاهان ولی آن لحن خشن دارش وی را ممتاز می کرد.
سعدی افشار بر زندگی شخصی و حرفه ای شما هم اثر گذاشت؟
بدون شک. من حتی زمانی که در دوران دانشجویی ام سعدی افشار اسم ورسمی نداشت، جوینده تخته حوضی ها در تمامی مکان هایی بودم که اجرا می شد. چون از سال ۱۳۴۹ با گروه های خیمه شب بازی در تماس بودم، سعدی افشار را چندین بار در حافظ نو روی صحنه دیده بودم و آن زمان برایم بعنوان یک سیاه کاملاً متمایز شناخته شده بود.
سال ها طول کشید تا در اپرای سعدی قطعه ای را با الهام از این مساله ساختم؛ در اپرای سعدی قطعه ای تخته حوضی است که سعدی ناظر آنست و من این قطعه را برمبنای همین تجاربی که داشتم و مشاهداتم از تخته حوضی به تصویر کشیدم؛ هرچند که یک تخته حوضی ولو کوتاه و اپیزودگونه در آن اپرا نوشتم اما فکر می کنم کار مؤثری بود.
شما در خاطرات خودتان هم ذکر کرده اید که حتی در زمان دانشجویی، استادانتان هم با این نمایش های قدیمی آشنا نبودند اما شما پیگیر بودید؛ به نظر شما چرا سعدی افشار آخرین نسل بازمانده از این سیاه بازی بود و پس ازآن علاقه ای به ادامه و زنده نگه داشتن این هنر نمایشی وجود نداشت؟
البته باید بگویم که به شکلی دیگر ادامه پیدا کرد اما آن افراد از بین رفتند به سبب این که آن ساختار از بین رفته بود. چون ساختار نمایش های تخت حوضی بسیار تابع مناسبات بود؛ چنانچه این افراد به عروسی و شادی دعوت می شدند و در تئاترهای لاله زار اجرا می کردند وقتی تمامی این ساختار در هم پیچید و آنها یکه و تنها ماندند اما پس ازآن داوود فتح علی بیگی و دکتر محمود عزیزی بر روی این ژانر کار کردند و نیروهای خوبی تربیت کردند همچنان که امروز سیاه های خوبی روی صحنه حضور دارند (البته نه در این ایام کرونا، منظورم ادامه یافتن این داستان است) اما نه در آن ساختار که ساختار سنتی بود.
به هرحال سیاه و نمایش تخته حوضی و خیمه شب بازی و همه این ها گروه هایی بودند که در خلأ تئاتر مدرن دارای سبک و سیاق خود بودند و مشتریان خودشان را داشتند؛ سفرهای دور ایران را داشتند که همه این ها با آمدن تلویزیون و تئاتر مدرن به شیوه غربی در هم پیچید اما تالار سنگلج عرصه ای شد برای توجه مجدد سیاهان و حتی قبل از انقلاب آقای مغفوریان (کارگردانی که بیشتر عمر خویش را در آلمان گذرانده بود) سیاه زنگی مرد فرنگی را روی صحنه بردند و آقای پرویز کاردان به نوع سنتی نمایش ها توجه کرد و آقای بیضایی هم به همین صورت توجه نشان داد یعنی کم توجهی نبود و باردیگر احیا شد اما با ظرفیت ها و ساختارهای جدید.
پس به صورتی می توان اظهار داشت که تئاتر مدرن این هنرنمایشی را به حاشیه راند؟
طبیعتاً. اینگونه تئاتر نیازمند متناسب سازی با زمان است. ولی از نظر ظرفیت، پتانسیل به روز شدن را دارد و مثلاً من در اپرای سعدی با این رویکرد از سیاه و سلطان استفاده کردم که این ها افشاگر شرایط اجتماعی و حکومتی بودند.
بنابراین سیاه و نقش فوق العاده پرظرفیت آن این امکان را دارد که وارد زندگی امروز هم بشود اما این مساله کار و سرمایه گذاری و نهادهای دلسوز می خواهد که متأسفانه کمتر هست.
البته در نگاهی به نام جشنواره سنتی آیینی هرسال این آثار و این ساختار باردیگر موردبررسی قرار می گیرد ولی کفایت نمی کند و باید بخشی عمده این توجه در دانشکده ها و در مراکز هنرهای نمایشی برای احیای تخت حوضی وجود داشته باشد که هم برایش هزینه بشود و هم تربیت نیرو صورت گیرد.
و در آخر نظر شما در موردبحث نژادپرستی که اخیراً پیرامون این سیاه بازی عنوان شد، چیست؟
کسانی که مهاجرت کرده اند منهای تعدادی معدود، دارای دانش کافی برای دفاع از این هنر نیستند؛ اولاً این که باید پرسید مختصات سیاه روی صحنه چه چیزی است؟
سیاه در خیمه شب بازی و در تخته حوضی دارای یک نیروی افشاگرانه است و این افشاگری و زبان تندوتیزش در خدمت به سخره گرفتن آنچه حکام و ثروتمندان می گویند و رو کردن دست ظالمان و کسانی است که فرمان زندگی دیگران در دست آن هاست؛ این خاصیت ها از مختصات این نوع نقش است؛ بدین سبب این مساله نشان میدهد که در اینجا چیزی به اسم تحقیر وجود ندارد.
زمانی شما منع می شوید از به کار بردن چهره سیاه که بحث شما مسخره کردن او باشد درحالی که که سیاه روی صحنه می آید که ظالمان و آدم های ریاکار را به سخره بگیرد. کجای این مساله بد است؟ اگر اینگونه باشد ما باید اتلوی شکسپیر را هم روی صحنه نبریم؛ چونکه چهره اش سیاه است درحالی که این چهره سیاه حتی دزدِمونا را به قتل می رساند و به رغم گذشته پرافتخار و دلاوری ها و پاک نهادی اش به خاطر اطمینان کردن به شخصیتی مانند ایاگو فریب می خورد و دزدمونا را به قتل می رساند ولی هیچ گاه نگفته اند که اتلو نباید روی صحنه بیاید.
بنابراین این مساله از عدم شناخت ایرانیان مهاجر بوده است و این بازی که مطرح شده مقابل مختصات بی نظیر سیاه بود که سراپا غلط است و من در نوشته ها و در صفحه اینستاگرامم به این مساله به شکل مبسوط پرداخته ام که مخالف این موضع گیری هستم و آنرا سراپا غلط می دانم.
ما در گروه خود خیمه شب بازی را در کشورهای مختلف اروپایی اجرا کردیم و هیچ گاه نه فقط موردانتقاد قرار نگرفتیم بلکه به داشتن چنین شخصیتی افتخار کردیم؛ من از سال ۱۳۴۹ که هم وغم خودرا روی اجرای خیمه شب بازی گذاشتم این اسم را بعنوان مبارک در جهان تا جایی که می توانستم معرفی کردم و امروز می بینم که پسوند جشنواره نمایش عروسکی بین المللی تهران مبارک است.
حتی پسوند نام ما در «اتحادیه بین المللی نمایشگران عروسکی»، «یونیما تهران مبارک» است؛ بدین سبب این شخصیت محوری موجب مباهات ما است و نه موجب تحقیر نژاد سیاه و کوچک ترین اهانتی به این نژاد.
جشنوارهٔ آوینیون (فرانسوی: Festival d'Avignon) یک جشنوارهٔ هنری سالانه است که هر تابستان در ماه ژوئیه در حیاط کاخ های پاپ و سایر نقاط شهر اوینیون انجام می شود. این جشنواره که در سال ۱۹۴۷ توسط ژان ویلار بنیان گذاشته شد، قدیمی ترین جشنوارهٔ موجود فرانسه و یکی از بزرگ ترین جشنواره ها در سطح جهان است. در کنار بخش رسمی (بخش درونی[الف])، برخی از نمایش ها در همان موقع از سال و در بخش بیرونی[ب] جشنواره اجرا می شوند.
اُتِلو یا اُتِللو (به انگلیسی: Othello) یا تراژدی اُتِلو مغربی ونیز عنوان نمایش نامه ای عاشقانه و تراژیک اثر ویلیام شکسپیر است که در حدود سالهای ۱۶۰۳–۱۶۰۴ میلادی نوشته شده است. این نمایش نامه برمبنای داستانی به نام کاپیتان مغربی (۱۵۶۵ م)، نوشتهٔ سینسیو، نویسندهٔ ایتالیایی، نگاشته شده است. در این نمایش نامه شکسپیر به مضمون خیانت در عشق می پردازد. در این تراژدی، اُتِلو (نام دیگرش «مغربی» است)، شخصیت اصلی مرد داستان که فرماندهی مغربی در ارتش ونیز است، به تحریک یکی از زیردستانش به نام «ایاگو»، به وفاداریِ همسر خود «دِزدِمونا» شک می کند و بی آنکه مسئله را با زن در بین بگذارد، بی رحمانه او را می کُشد. اما پس از قتل به بی گناهی همسر وفادارش پی می بَرَد که بسیار دیر است؛ در نتیجه دست به خودکشی می زند
منبع: جوان بین
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب