گفت وگو با كارگردانان سینمای مستند(۱۶)؛
مستندساز: سینمای مستند به پیوند با طیف وسیع تری از مخاطب احتیاج دارد
کارگردان و مستندساز اظهار داشت: مخاطب سینمای مستند لزوما مخاطب فرهیخته و خاص نیست و این هدف گذاری برای انتخاب مخاطب اشتباه است؛ سال هاست این تعریف نادرست فاصله ای بزرگ بین تولید سینمای مستند و مخاطب را به وجود آورده و سبب شده که چرخ های اقتصادی این سینما نچرخد.
سینما که در ابتدا با هدف سرگرمی شکل گرفت، در زمانی نه چندان طولانی بعد از تولد کارکردهای دیگری یافت؛ شاید یکی از با اهمیت ترین این کارکردها در سینمایی به نام مستند تجلی پیدا کرد. جایی که جادوی تصویر با ارائه جلوه ای از حقیقت به یکدیگر گره خوردند تا سینما ابزاری برای روشنگری و ارتقای کیفیت دانش و آگاهی جامعه گردد.
فیلم های مستند یکی از قالب های مهم سینمایی هستند که به سبب داشتن ژانرهای متفاوت و حقایقی که مطرح می کنند از اهمیت بالایی در صنعت سینما برخوردار اند. اما آیا می توان رسالت واحدی را برای فیلمساز مستند تعریف کرد؟
معین کریم الدینی کارگردان و مستندساز در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا در پاسخ به این پرسش رسالت یک مستندساز در مقابل مسائل اجتماعی جاری ایران چیست و این رسالت تا چه اندازه در سینمای ایران برآورده شده است؟ بیان کرد: اساساً با رسالت تعریف کردن برای هنرمند و فیلمساز مشکل دارم؛ به سبب اینکه وقتی رسالتی را برای فیلم ساز تعریف می کنید، او را در چارچوبی قرار می دهید که ممکنست به آن تعلق نداشته باشد.
رسالت فیلمساز باید در جهانِ ذاتی او و در قالب وجودی و ذهنی او تعریف شده باشد نه در چارچوبی که برایش تعریف می شود یا مجبور است به آن تظاهر کند. طبق این تعریف، رسالتِ یک فیلم ساز، نجاتِ حیاتِ وحشِ فریدونکنار تعریف می شود و رسالتِ فیلمساز دیگر بررسیِ حقوق کودکانِ کار و دیگری ثبت یک آئین در یک روستای دورافتاده.
وی افزود: وقتی دنبال رسالت فیلم ساز در مقابل مسائل اجتماعی می گردید، نتیجه اش این می شود که معضلات اجتماعی یا سیاسیِ روزِ جامعه تبدیل به چارچوب یا تابویی شود که مستندسازیِ اجتماعی را از سایر گونه های سینمای مستند مهم تر جلوه دهد و این تفکر پر رنگ شود که مستندسازهایی که در ژانرهای دیگر سینمای مستند کار می کنند، تعهد اجتماعی ندارند یا اینکه حواسشان به جامعه اطرافشان نیست. در نتیجه بهتر است پرداختن به مشکلات جامعه را به عهده فیلم سازانی بگذاریم که مستند اجتماعی می سازند و در اینگونه مستند فعال می باشند.
چالش های اجتماعی در اقبال مستندسازی اجتماعی نقش مهمی دارند
این مستندساز در ادامه و در توضیح چرایی این مساله که عمده رویکرد مستندسازی در سینمای ایران، مستندهای اجتماعی است و اقبال نسبت به سوژه های سیاسی، اقتصادی، تاریخی، فرهنگی و موارد دیگر کم است، اشاره کرد: این مساله دو دلیل دارد؛ یکی اینکه جامعه ما با چالش های مختلفی در زمینه اجتماعی مواجه می باشد که قاعدتا ذهنِ خیلی از مستندسازان را درگیر معضلات خود می کند و حاصل این درگیریِ ذهنی، به یک فیلم مستند تبدیل می شود.
اما بازهم تاکید می کنم اگر فیلم سازی ترغیب نمی گردد که فیلم اجتماعی بسازد و بر موضوعات دیگری تمرکز می کند، دلیل بر این نیست که آن فیلم ساز، فردی متعهد به جامعه اش نیست و گرفتار نوعی بی تفاوتی است.
وی اشاره کرد: دلیل دیگر این است که متأسفانه سالهاست خیلی از جشنواره های بین المللی، به فیلم های مستند اجتماعی ما (به خصوص فیلم هایی که تمرکز آنان بر حقوق بانوان و کودکان است) بیشتر توجه کرده اند.
این مستند ساز نظریه تاثیر جشنواره ها بر شکل دادن محتوای تولید مستندسازان را رد کرد و اضافه کرد: به نظرم جشنواره ها بارها و بارها موجب بالندگی و شکوفایی سینمای ایران شده اند. یادمان باشد بخش مهمی از سینمای مستند ما در همین جشنواره ها برای ایران افتخار واعتبار کسب کرده اند. جشنواره ها فقط یک رویداد هنری هستند که حضورشان به جریان رونده سینمای جهان کمک می نماید. منظور من این نیست که جشنواره ها فقط به فیلم های اجتماعی توجه می کنند چون فیلم های غیر اجتماعی مهمی در سال های مختلف در جشنواره های مختلف خوش درخشیده اند. من معتقدم شانس فیلم های اجتماعی برای دیده شدن در جشنواره هایی که تعداشان کم هم نیست بیشتر است.
حالا اگر جشنواره ها فیلم های اجتماعی ما را بیشتر می پسندند دلیل نمی گردد که نتیجه بگیریم آنها برای ما تولید سلیقه می کنند. این همه فیلم های مهم و ماندگار در تاریخ سینمای مستند ایران تولید شده که در هیچ جشنواره ای دیده نشده اند. فیلمهایی که قسمتی از تاریخ فرهنگ این مملکت به حساب می آیند اما در هیچ جشنواره ای جایزه ای نگرفتند و هیچ جشنواره ای در تولید این فیلم ها موثر نبوده است. اگر جشنواره ها قرار بود محتوای سینمای ما را شکل دهند این فیلم ها هیچ گاه ساخته نمی شدند.
کریم الدینی در پاسخ به این پرسش که سینمای مستند امروز ایران و مستندسازان ایرانی چه جایگاهی در سینمای مستند جهان دارند، بیان کرد: سینمای مستند برای اعتلای فرهنگ ایران زمین بسیار موثر عمل کرده است. در خیلی از نقاط جهان نام ایران را با فیلم های مستند سازان ایرانی، می شناسند.
سینمای مستند بارها و بارها پرچم ایران را در رویدادهای مهم فرهنگی جهان به اهتزاز درآورده است. از این مساله که بگذریم مستندسازهای ما با فیلم هایی که ساخته اند حقیقت های پنهانی از تاریخ، فرهنگ، اقوام، آئین ها و جامعه معاصر ایران را برای دنیا روشن کرده اند.
سینماحقیقت یکی از مهم ترین رویدادهای فرهنگی ایران است
وی در ادامه در توضیح روند کیفی جشنواره سینما حقیقت از شروع تا به امروز، اظهار داشت: اعلام نظر در مورد کیفیت جشنواره سینماحقیقت به بررسی دو موضوع نیازمند است: کیفیت اجرائی و اعتبار جهانیِ این جشنواره و دیگری فیلم هایی که در این فستیوال به رقابت می پردازند. باید به این مساله توجه داشت که جشنواره سینما حقیقت به تنهایی قابل نقد نیست و دستاوردهای تولیدی یک ساله‌ی سینمای مستند به شدت روی کیفیت این رویداد فرهنگی تأثیر دارد.
این مستندساز توضیح داد: سینماحقیقت هم مانند هر رویداد دیگری در زمینه فرهنگ فرازو فرودهای زیادی داشته است. همچنان که میزبان میهمانان بزرگی چون ریچارد لیکاک (مستند ساز برجسته آمریکایی که از وی بعنوان پدر نوع سینمای مستند موسوم به سینما وریته (Cinéma vérité) یاد می شود) و محلِ نخستین نمایش فیلم هایی مهم بوده است.
وی اضافه کرد: سال هایی بوده که این رویداد فرهنگی گرفتار افت شده و در سال هایی هم تبدیل به پل ارتباطی مهمی بین سینمای مستند ایران و سینمای مستند جهان شده است.
در نهایت باید گفت این جشنواره یکی از مهم ترین رویداد های فرهنگی ایران است که بصورت تخصصی، کار خودرا می کند و پیش می رود. امیدوار هستم روزی برسد که در حاشیه این رویداد، پیچینگ (هنر ارائه فیلمنامه برای جذب سرمایه) بصورت کاربردی اجرائی شود طوری که به ساخته شدن چند فیلم توسط تهیه کننده های بین المللی منجر شود و شاهد تولید مشترک بصورت محسوس در این جشنواره باشیم.
مخاطب سینمای مستند لزوما مخاطب فرهیخته و خاص نیست
کریم الدینی در آخر و در توضیح اینکه سینمای مستند در چه شرایطی می تواند منشا اثر و جریان ساز باشد یا در جامعه تغییرات بوجود آورد، گفت: یک جمله را بارها و بارها از افراد مختلف شنیده ام؛ اینکه«هیچ فیلمی، فیلم مستند نمی شود». این یعنی مخاطبِ معمولیِ جامعه، فیلم مستند را دوست دارد؛ برای فیلم مستند ارزش قائل است و حاضر است برای آن وقت بگذارد و بلیت بخرد.
اما در مورد اینکه چرا سینمای مستند هیچ گاه نتوانسته است وارد چرخه طبیعیِ اقتصاد شود و هزینه خودرا دربیاورد و چرا سینمای مستند ایران به اندازه سینمای مستند دنیا وارد چرخه اقتصادی نشده است باید اظهار داشت که خیلی ها مخاطبِ سینمای مستند را مخاطب فرهیخته و خاص قلمداد می کنند.
وی تصریح کرد: به نظرم این هدف گذاری برای انتخابِ مخاطبِ سینمای مستند اشتباه است و روندی که باید طی آن فیلم به دست مخاطب برسد، سال هاست اشتباه تعریف شده و گپی بزرگ بین تولید سینمای مستند و مخاطب آن افتاده که سبب شده چرخ اقتصادی این سینما نچرخد.
به نظرم یکی از مهم ترین اتفاق هایی که موجب می شود این سینما جریان ساز شود، پیوند سینمای مستند با طیف وسیع تری از مخاطب و راه افتادن چرخه های اقتصادی این سینماست.
معین کریم الدینی متولد سال ۱۳۵۸ در شهر سیرجان، فیلمنامه نویس، تهیه کننده، کارگردان و مستندساز ایرانی است.
وی فارغ التحصیل کارشناسی کارگردانی فیلم از دانشگاه صدا و سیماست و ساخت فیلم های مستند بلند وقتی ابرها پایین می آیند، آتلان و فیلم کوتاه داستانی خاکستری را در کارنامه خود دارد.
کریم الدینی برای فیلم آتلان موفق به دریافت جوایز بسیاری شده است که از آن میان می توان به سیمرغ بلورین بهترین فیلم مستند جشنواره فجر و جایزه بهترین فیلم بخش مسابقه بین الملل، جوایز بهترین کارگردانی، بهترین تصویربرداری و بهترین تدوین بخش مسابقه ملی جشنواره سینماحقیقت اشاره نمود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب