شبیه خوانان در رثای تعزیت آفتاب، ۵
شهادت علی اصغر(ع) اولین تعزیه تاریخ
شهادت علی اصغر(ع) روی دستان پدر با تیر سه شعبه حرمله بن کاهل اسدی زمانی که امام حسین(ع) درحال سخن گفتن با لشکریان عمر بن سعد بود و می فرمود: «ای جماعت! اگر به من رحم نمی کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید»...؛ بی هیچ تردیدی خود به تنهایی راقم اولین تعزیه تاریخ بشریت است.
به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، تعزیه با ماه محرم دو یار جدانشدنی از یکدیگر در سیر تطور و تحول تاریخ رخدادهای آیینی و مذهبی ایرانی ها بوده است، بخصوص از عهد صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع بعنوان مذهب رسمی کشور؛ شکل و شیوه اجرای تعزیت و سوگواری بر سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفایش در دشت کربلا در جهت زنده نگه داشتن و پاسداشت نهضت و مکتب حسینی و تبلور و تجلی مفاهیمی چون عشق، ایثار، فداکاری، نوع دوستی، صلح، خانواده مداری، ایمان و نظایری از این دست را بشکلی تام و تمام در اجرای شبیه خوانان و تعزیه سرایان کشور شاهد بوده ایم.
بر همین اساس در دهه نخست ماه محرم بر آن شدیم تا به فراخور این ایام؛ نقب و نظر و روایتی بر مهم ترین تعزیه های این دهه که در این ایام پیشاروی مخاطبان قرار می گیرد و فصل مهمی از همراهی و همدلی آنها با ائمه اطهار(ع) بخصوص سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) را با خود به همراه دارد را با شما در بین بگذاریم.
در پنجمین گزارش از سلسله گزارش های معرفی درخشان ترین تعزیه های دهه نخست ماه محرم به سراغ تعزیه «شهادت علی اصغر(ع)» - باب الحوائج - می رویم.
حضرت علی اصغر(ع)؛ باب الحوائج شیعیان
عبدالله بن حسین بن علی مشهور به علی اصغر، فرزند شیرخوار امام حسین(ع) و رباب دختر امرؤ القیس است که در واقعه کربلا به شهادت رسید. قاتل او حرمله بن کاهل اسدی است. بر مبنای نقل منابع معروف است که او شش ماهه بوده و با تیر سه شعبه شهید شده است.
شیعیان بعنوان باب الحوائج به او متوسل می شوند. در دهه محرم معمولاً شب و روز هفتم محرم به سوگواری برای حضرت علی اصغر(ع) اختصاص دارد
مراسم همایش شیرخوارگان حسینی هم هر ساله در نخستین جمعه ماه محرم در بزرگداشت او برگزار می گردد.
ماجرای شهادت
درباره چگونگی شهادت علی اصغر شیخ مفید (که اغلب نسخ تعزیه های شهادت حضرت علی اصغر(ع) به آن استناد کرده اند) این گونه آمده است: امام حسین(ع) بعد از بردن پیکر حضرت قاسم(ع) پسر امام حسن(ع) کنار دیگر شهدا، جلوی خیمه نشست که حضرت علی اصغر(ع) را نزدش آوردند و امام او را در دامن خویش نشاند. امام که در کنار تمام همراهانش؛ این نوزاد را هم تشنه می بیند، بدن او را در کف دستش گذاشته و به سمت آسمان می برد و از سپاه کفر طلب آب می نماید، اما پاسخ سپاه رها کردن تیر سه شعبه و شهادت حضرت علی اصغر(ع) است.
بعد از شهادت این حضرت؛ امام دستش را [زیر گلوی طفل] گرفت و چون پر از خون شد، آنرا بر زمین ریخت و اظهار داشت: «پروردگارا!... یاری آسمان را به صلاح ما قرار ده و انتقام ما را از این ستمکاران بگیر.» سپس امام پیکر طفل شیرخوارش را کنار خیمه ها و دیگر شهدای کاروان کربلا برد و بر این شهادت مظلومانه سخت گریست.
اگر به من رحم نمی کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید
ای جماعت! اگر به من رحم نمی کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید
همچنین در روایت مستند دیگری که آن هم در تهیه نسخ تعزیه شهادت حضرت علی اصغر(ع) مورد استفاده قرار گرفته است به گزارش سبط بن جوزی از هشام بن محمد کلبی آمده: امام حسین(ع) درحال سخن گفتن با لشکریان عمر بن سعد بود، یکی از اطفالش را دید که از تشنگی می گرید، او را روی دست گرفت و اظهار داشت: «ای جماعت! اگر به من رحم نمی کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید»... پس از سخن؛ حرمله مردی از سپاه کوفه تیری بر گلویش زد و آن کودک را به شهادت رساند.
دو روایت شاعرانه اثرگذار در نسخ معتبر تعزیه شهادت حضرت علی اصغر(ع)
سیدحیدر آملی در شعری که در رثای علی اصغر سروده این صحنه را به زیبایی هر چه تمام تر به تصویر کشیده است:
و مُنعطفٍ أهوی لتقبیل طفله فَقبّل منه قبله السهمُ مَنحرا
برای بوسیدن طفل خود خم شد اما تیر قبل از وی بر گلوگاه او بوسه داد.
این بیت شعر هم از اشعار معروف نسخ معتبر تعزیه شهادت حضرت علی اصغر(ع) است که شبیه خوانان آن را می خوانند:
ز ضرب تیر چنان دست وپای خود گم کرد
که خواست گریه کند در عوض تبسم کرد
امروزه در میان الحرمین کربلا محلی به نام مقام علی اصغر(ع) هست که منسوب به محل شهادت اوست و برخی زائرین آن محل را زیارت می کنند.
واکنش امام حسین(ع) به شهادت علی اصغرش
آنچه این سختی ها را برایم آسان می سازد این است که همه در محضر خداست
امام حسین(ع)، بعد از برخورد تیر به گلوی فرزندش، دست خویش را زیر گلوی او گرفت و چون پر از خون شد، آنرا به سمت آسمان پاشید و فرمود: «هَوَّنَ علَیّ ما نزَل بی أنّه بعین الله؛ آنچه این سختی ها را برایم آسان می سازد این است که همه در محضر خداست».
همچنین گفته شده است که امام با مشاهده این واقعه گریست و فرمود: «پروردگارا! تو خود میان ما و این مردم داوری فرما که ما را دعوت نمودند تا یاریمان کنند؛ اما ما را کشتند».
فرازی از زیارت الشهدا در روز عاشورا
السَّلَامُ عَلَی عَبْدِاللهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الطِّفْلِ الرَّضِیعِ الْمَرْمِیِّ الصَّرِیعِ الْمُتَشَحِّطِ دَماً الْمُصَعَّدِ دَمُهُ فِی السَّمَاءِ الْمَذْبُوحِ بِالسَّهْمِ فِی حَجْرِ أَبِیهِ لَعَنَ الله رَامِیَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ کَاهِلٍ الْأَسَدِیَّ وَ ذَوِیهِ؛
سلام بر عبدالله پسر حسین، کودک شیرخوار تیر خورده به زمین افتاده به خون غلتیده که خونش به آسمان بالا رفت و در آغوش پدرش به وسیله تیر ذبح شد. خداوند تیرانداز و پژمرده کننده اش حرملة بن کاهل اسدی و همدستانش را لعنت کند. (ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۷۴.)
حرمله و تیر سه شعبه
که او سه تیر سه شعبه به کربلا آورد و یکی از آنها را به گلوی فرزند شیرخواره امام حسین(ع) زد
محمد محمدی اشتهاردی در کتاب سوگنامه آل محمد(ص) با تاکید بر کتاب منهاج الدموع از حرمله چنین نقل کرده است که او سه تیر سه شعبه به کربلا آورد و یکی از آنها را به گلوی فرزند شیرخواره امام حسین(ع) زد.
از سوگواری تا همایش شیرخوارگان حسینی
آنچنان که پیش تر در این گزارش شرحش رفت؛ شیعیان حضرت علی اصغر(ع) را باب الحوائج می دانند و بعضی از مساجد، حسینیه ها و هیات های عزاداری خویش را به نام او نام گذاری می کنند. عزاداران حسینی شب هفتم محرم را به او اختصاص داده اند و در این شب با محوریت او به مرثیه خوانی و عزاداری می پردازند.
همچنین در بعضی مناطق؛ شبیه خوانان گهواره ای را با پارچه سبز تزیین می کنند تا نماد شیرخوارگی و خردسالی ایشان باشد
هر ساله برای بزرگداشت حضرت علی اصغر(ع)، همایش شیرخوارگان حسینی در نخستین جمعه ماه محرم از سوی مجمع جهانی بزرگداشت حضرت علی اصغر(ع) برگزار می گردد.
بخشی از نسخه تعزیه شهادت حضرت علی اصغر(ع)
راوی:
خون خورم در غم آن طفل که جای لبنش
ریخت دست ستمِ حرمله، خون در دهنش
کودکی کآب ز سرچشمه عصمت می خورد
گشت از سوز عطش، آب سراپا بدنش
گر تن نوگل لیلا نبُوَد لاله سرخ
از چه آغشته به خون گشت چنین پیرهنش
غنچه ای از چمن زاده زهرا بشکفت
که شد از زخم سنان، چون گل صد برگ، تنش
گلشنی ساخته در دشت بلا گشت که بود
غنچه اش اصغر و گل، قاسم و اکبر، سَمَنش
تشنه لب، کشته شد آن شاه که با خنجر و تیر
گشت بُبریده و شد دوخته بر تن، کفنش
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب